PhÆt H†c Ph° Thông

Hòa ThÜ®ng Thích ThiŒn Hoa

Kh° ñ‰

(Dukkha)

A.Mª ÇŠ: 

ñ©i là m¶t b‹ kh° ÇÀy mÒ hôi và nܧc m¡t

Có m¶t sÓ ngÜ©i cho r¢ng Ç©i là m¶t b»a tiŒc dài, không hܪng thø cÛng u°ng. Do Çó, h† không Ç‹ l« m¶t dÎp nào có th‹ Çem låi cho h† nh»ng khoái låc vÆt chÃt. NhÜng h† không ng© r¢ng nh»ng khoái låc Ãy ÇŠu là giä dÓi, lØa phÌnh, ch¤ng khác gì cái khoái låc mong manh cûa ngÜ©i khát mà uÓng nܧc m¥n, càng uÓng låi càng khát; và c° h†ng, sau cái phút uÓng vào låi thêm Ç¡ng chát.

Kh‰ kinh ncó câu: "Nܧc m¡t chúng sanh nhiŠu hÖn nܧc bi‹n". ThÆt th‰! Cõi Ç©i không vui, cõi Ç©i toàn là kh°. Nh»ng n‡i vui n‰u có, cÛng chÌ là tåm b®, hào nhoáng nhÜ m¶t l§p sÖn bên ngoài mà thôi; chÙ bän chÃt cûa cõi Ç©i là Çau kh°. Cõi Ç©i là m¶t bi‹n ÇÀy mÒ hôi và nܧc m¡t, trong Ãy chúng sanh Çang bÖi l¶i, l¥n høp, chìm n‡i, trôi læn. ñó là s¿ thÆt. NhÜng s¿ thÆt Ãy, không ai nhìn thÃy m¶t cách tÜ©ng tÆn và nói lên m¶t cách rõ ràng nhÜ ÇÙc PhÆt Çã nói trong Kh° lj, phÀn thÙ nhÃt cûa TÙ-diŒu-lj.

B.Chánh ÇŠ:

I.ñÎnh nghïa: 

Kh° lj do ch» Dukkha mà ra. Dukkha có nghïa là khó chÎu Ç¿ng, khó kham nhÅn, là Çau kh°. Kh° lj là s¿ thÆt Çúng Ç¡n, v»ng ch¡c cao hÖn cä vŠ s¿ kh° ª th‰ gian. S¿ thÆt này rõ ràng, minh båch không ai chÓi cãi ÇÜ®c.

II.LuÆn vŠ s¿ kh° cûa th‰ gian.

K‹ cho h‰t tÃt cä s¿ kh° ª th‰ gian, thì không bao gi© cùng. Song cæn cÙ theo kinh PhÆt, có th‹ phân loåi ra làm ba thÙ kh° (tam kh°) hay tám loåi kh° (bát kh°).

a.Ba kh°: 

Ba thÙ kh° là: Kh° kh°, hoåi kh° và hành kh°.

1.Kh° kh°. 

Cái kh° chÒng chÃt lên cái kh°; bän thân Çã kh°, mà hoàn cänh chung quanh låi Çè lên bao cái kh° khác: Çó là kh° kh°.

ThÆt th‰, m‡i m¶t chúng sanh, t¿ mình Çã là nån nhân cûa bao nhiêu cái kh°, cái xÃu xa; thân th‹ là m¶t bÀu thÎt xÜÖng dÖ bÄn, n‰u m¶t vài ngày không sæn sóc, rºa ráy, thì thÓi tha không th‹ chÎu Ç¿ng ÇÜ®c. HÖn n»a, cái thân Ãy cÛng không bŠn ch¡c, mà trái låi, rÃt mong manh: khát nܧc Ƕ ba ngày, ngåt thª Ƕ næm phút, ÇÙt m¶t måch máu, bÎ nhi‹m m¶t sÓ vi-trùng Ƕc... th‰ là vong mång.

Låi trên cái kh° sÓng ch‰t bÃt ng© mà con ngÜ©i không làm chû ÇÜ®c, còn nhiŠu cái kh° khác n»a chÃt chÒng, không sao tránh khÕi nhÜ: bŒnh tÆt, Çói khát, bão løt, hoä hoån, chi‰n tranh, áp bÙc, sÜu cao thu‰ n¥ng v.v... Vì th‰ nên g†i là "kh° kh°".

2.Hoåi kh°: 

Trong Kh‰ kinh nói: "Phàm vÆt có hình tܧng ÇŠu phäi bÎ hu› diŒt". Vån vÆt trong vÛ trø ÇŠu bÎ luÆt vô thÜ©ng chi phÓi, không tÒn tåi mãi ÇÜ®c. CÙng r¡n nhÜ s¡t Çá, lâu næm cÛng møc nát; to l§n nhÜ trái ÇÃt, m¥t træng, m¥t tr©i lâu ngày cÛng tan rã. Y‰u §t, nhÕ nhen nhÜ thân ngÜ©i, thì mång sÓng låi càng ng¡n ngûi, phù du! Cái búa tàn ác cûa th©i gian ÇÆp phá tÃt cä; m‡i giây phút ta sÓng là m‡i giây phút ta Çang bÎ hu› hoåi. Và dù ta có sÙc månh bao nhiêu, quyŠn th‰ bao nhiêu, giàu có bao nhiêu cÛng không th‹ cän ngæn, chÓng Ç« không cho th©i gian hu› diŒt Ç©i ta. Ta hoàn toàn bÃt l¿c trܧc th©i gian. ThÆt là kh° sª, tûi nhøc, Çau ǧn.

3.Hành kh°: 

VŠ phÜÖng diŒn vÆt chÃt, ta bÎ ngoåi cänh, th©i gian chi phÓi, phá hoåi; còn vŠ phÜÖng diŒn tinh-thÀn, ta cÛng không th‹ t¿ chû, yên °n, t¿ do ÇÜ®c. Tâm hÒn ta thÜ©ng bÎ døc v†ng d¢n v¥t, lôi kéo, thúc ÇÄy tØng phút tØng giây. TÜ tܪng ta cÛng luôn luôn bi‰n chuy‹n nhäy v†t læn xæn tØ chuyŒn này qua chuyŒn khác, nhÜ con ng¿a không cÜÖng, nhÜ con vÜ®n chuyŠn cây, không bao gi© ngØng nghÌ. ThÆt Çúng nhÜ l©i PhÆt dåy: "tâm viên, š mã".

N‰u xét sâu xa hÖn n»a, ta së thÃy tâm hÒn ta còn bÎ cái phÀn bên trong sâu kín, n¢m dܧi š thÙc, là phÀn tiŠm thÙc chi phÓi, sai sº m¶t cách vô cùng mãnh liŒt trong m‡i š nghï, cº chÌ hành Ƕng cûa chúng ta. Ta giÆn, ta thÜÖng, ta ghét, ta muÓn thÙ này, ta thích thÙ kia, phÀn nhiŠu là do tiŠm thÙc ta sai sº, ra mŒnh lŒnh.

Nói tóm låi, ta không ÇÜ®c t¿ do, ta bÎ chi phÓi b«i nh»ng š tܪng, døc v†ng, tiŠm thÙc, va luôn luôn chÎu mŒnh lŒnh cûa chúng. ñó là "hành kh°".

b.Tám kh°: 

N‰u chúng ta phân tích tÌ mÌ hÖn, thì cái kh° cûa th‰ gian có th‹ chia ra làm tám loåi. Tám loåi này t¿u trung cÛng không ngoài ba kh° kia.

1.Sanh kh°:

S¿ sanh sÓng cûa con ngÜ©i có hai phÀn kh°: kh° trong lúc sanh, kh° trong Ç©i sÓng.

a)Kh° trong lúc sanh: NgÜ©i sanh và kÈ bÎ sanh ÇŠu kh° cä. Khi ngÜ©i mË m§i có thai là Çã b¡t ÇÀu bi‰ng æn, mÃt ngû, nôn oË, dã dÜ®i, bÀn thÀn... Thai m‡i ngày m‡i l§n, thì ngÜ©i mË m‡i ngày m‡i mŒt mõi, n¥ng nŠ, Çi ÇÙng khó khæn, làm løng chÆm chåp. ñ‰n khi gÀn sanh, s¿ Çau ǧn cûa ngÜ©i mË không sao nói xi‰t. DÀu ÇÜ®c thuÆn thai Çi n»a, mË cÛng phäi chÎu dÖ u‰ nhiŠu ngày, y‰u ÇuÓi nhiŠu tháng, vì tinh huy‰t hao mòn, ngÛ tång suy kém. Còn rûi bÎ nghÎch thai, thì mË phäi bÎ m° xÈ, Çau ǧn nhiŠu n»a. Có khi, sau m¶t lÀn sanh bÎ giäi phÄu, mË phäi chÎu tÆt suÓt Ç©i.

Còn con, tØ khi m§i ÇÀu thai cho ljn lúc ra chào Ç©i, cÛng phäi chÎu nhiŠu ÇiŠu kh° sª. Träi qua chín tháng mÜ©i ngày, con bÎ giam häm trong khoäng tÓi tæm, chÆt hËp, còn hÖn cä lao tù. MË Çói cÖm khát nܧc thì con ª trong thai bào lÕng bÕng nhÜ bong bóng phÆp phŠu. MË æn no thì con bÎ ép nhÜ bÒng b¶t bÎ Çè dܧi th§t cÓi, khó bŠ c¿a quÆy. ñ‰n kÿ sinh sän, thân con phäi chen qua ch‡ chÆt hËp nhÜ bÎ Çá bÓn bŠ, nên khi vØa vÜ®t thoát ra ngoài, liŠn cÃt ti‰ng khóc vang "kh° a! kh° a!". ThÆt Çúng nhÜ hai câu thÖ cûa Ôn-NhÜ-HÀu:

"Thäo nào m§i lúc chôn nhau

"ñã mang ti‰ng khóc ban ÇÀu mà ra." 

b)Kh° trong Ç©i sÓng: VŠ phÜÖng diŒn vÆt chÃt hay tinh thÀn, Ç©i sÓng ÇŠu có nhiŠu ÇiŠu kh° sª.

VŠ vÆt chÃt, con ngÜ©i Çòi hÕi nh»ng nhu cÀu thi‰t y‰u nhÜ món æn, thÙc uÓng, áo m¥c, nhà ª, thuÓc men. MuÓn có nh»ng nhu cÀu Ãy, con ngÜ©i phäi cÀn lao kham kh°, Ç° mÒ hôi, sôi nܧc m¡t, m§i mua ÇÜ®c chén gåo, bát cÖm, manh quÀn, tÃm áo. VŠ nhà ª, thì có khi suÓt Ç©i vÃt vä làm løng, vÅn không Çû sÙc tåo ÇÜ®c m¶t ngôi nhà nho nhÕ.

NhÜng ch¤ng phäi Ç®i ljn cänh Çói, khát, m§i g†i là kh°; æn uÓng thÃt thÜ©ng, thi‰u thÓn cÛng Çã là kh° rÒi. Ch¤ng Ç®i phäi lâm vào cänh màn tr©i chi‰u ÇÃt mà áo quÀn không Çû Ãm, nhà cºa không che ÇÜ®c mÜa n¡ng cÛng Çã kh° rÒi. NhÜng nào phäi chÌ có nh»ng ngÜ©i nghèo hèn m§i kh° Çâu? NgÜ©i giàu có cÛng kh° nhÜ thÜ©ng: muÓn có tiŠn thì phäi thÙc khuya dÆy s§m, buôn täo bán tÀn, ÇÀu t¡t m¥t tÓi, chÙ Çâu phäi tiŠn båc ª trên hÜ không rÖi xuÓng cho Çâu!

VŠ phÜÖng diŒn tinh-thÀn, Ç©i sÓng cÛng có nhiŠu ÇiŠu kh° nhøc, có khi còn Çau kh° hÖn cä nh»ng thi‰u thÓn vÆt chÃt. Không nói gì nhiŠu, chÌ xin ÇÖn cº ª Çây m¶t thí dø vŠ n‡i kh° trong s¿ h†c hÕi.

MuÓn tìm lë phäi chÖn lš, Çåo ÇÙc, tÃt phäi gia công h†c hÕi nhiŠu næm cä vŠ phÜÖng diŒn lš-thuy‰t lÅn th¿c-nghiŒm. VŠ lš-thuy‰t ta h†c trong sách vª, v§i thÀy, v§i bån hay t¿ h†c. VŠ th¿c nghiŒm, ta h†c gi»a Ç©i trong lúc ti‰p xúc v§i m†i ngÜ©i. NhÜng dù v§i lš-thuy‰t hay th¿c-nghiŒm ta cÛng g¥p l¡m ÇiŠu kh° sª, khó khæn. NhÜ h†c lš-thuy‰t v§i thÀy ª trÜ©ng, l¡m khi g¥p bài khó khæn, låi thêm thÀy giäng dåy quá cao, h†c trò không thu nhÆn ÇÜ®c gì h‰t, th‰ là ngÜ©i giÆn kÈ buÒn, kh° tâm quá! Còn t¿ h†c ª nhà v§i quy‹n sách trÖn, có lúc g¥p Çoån væn m¡c mÕ, låi không Çû tài liŒu tra cÙu thêm låi khªi tâm buÒn phiŠn cÛng là kh°. VŠ s¿ h†c th¿c-nghiŒm ª Ç©i, l¡m khi phäi trä m¶t giá rÃt Ç¡t. Ta së bÎ ngÜ©i này phÌnh gåt, ngÜ©i kia áp bÙc, kÈ n† oán thù, kÈ kia khinh bÌ... bao nhiêu hång ngÜ©i là bÃy nhiêu tâm tánh. Vì hi‹u Ç©i ÇÜ®c m¶t phÀn nào Çó là ta Çã phäi chÎu Ç¿ng bi‰t bao nhiêu nhøc-nhã, kh° Çau.

Tóm låi, vŠ vÆt chÃt hay tinh-thÀn, s¿ sÓng mang theo nhiŠu cái kh°. Sanh kh° là th‰.

2.Lão kh°. 

Ca dao có câu:

"Già nua là cänh Çiêu tàn,

"Cây già cây c‡i, ngÜ©i già ngÜ©i si." 

Con ngÜ©i ljn lúc già, thân th‹ hao mòn, tinh-thÀn suy kém, nên kh° cä th‹ xác lÅn tinh-thÀn.

a)Kh° th‹ xác: Càng già, khí huy‰t càng hao mòn. Bên trong, ngÛ tång, løc phû càng ngày càng mõi mŒt, hoåt Ƕng m¶t cách y‰u §t; bên ngoài các giác quan dÀn dÀn hÜ hoåi, nhÜ m¡t l©, tai Çi‰c, mÛi nghËt, lÜ«i ǧ, tay chân run rÅy, Çi ÇÙng khó khæn, viŒc gì cÛng nh© vä kÈ khác.

ñã vÆy, m‡i khi th©i ti‰t xoay trª thì cäm nhiÍm theo khí hÆu mà Çau, nhÜ tr©i m§i n¡ng Çã sÓt, tr©i m§i mÜa thì Çã rét v.v... không chút gì g†i là thích thú cä.

b)Kh° tinh thÀn. Càng già thân th‹ càng suy kém, trí tuŒ càng lu m©. Do Çó, sanh ra lÅn l¶n, quên trܧc, mÃt sau, hành Ƕng nhÜ kÈ ngây dåi: æn dÖ, uÓng bÄn, nói næng giÓng ngÜ©i mÃt trí; æn rÒi bäo chÜa æn, chÜa æn bäo æn rÒi; có khi låi còn chºi b§i, nói nhäm nhí làm trò cÜ©i cho lÛ trÈ. ThÆt Çúng là "lão kh°".

3.BŒnh kh°: 

Hành hå xác thân con ngÜ©i, làm cho nó kh° sª, không gì hÖn là cái Çau. ñã Çau, bÃt luÆn là Çau gì, tØ cái Çau l¥t v¥t nhÜ Çau ræng, nhÙc ÇÀu, ljn cái Çau trÀm tr†ng nhÜ ung thÜ ÇŠu làm cho con ngÜ©i phäi rên xi‰t, kh° sª, khó chÎu. NhÃt là các bŒnh trÀm kha (lâu ngày khó ch»a) thì låi càng hành hå xác thân, Ç¡ng cÖm, nghËn nܧc, cÀu sÓng không ÇÜ®c, cÀu ch‰t cÛng không, oan oan, ÜÖng ÜÖng thÆt là kh° não.

Thân Çã Çau, mà tiŠn låi h‰t. Có nhiŠu ngÜ©i sau m¶t trÆn Çau chÌ còn hai bàn tay tr¡ng.

Ngoài ra, bŒnh tÆt låi còn làm cho løc thân quy‰n thu¶c buÒn rÀu lo s®. M‡i lÀn trong nhà có ngÜ©i Çau, thì cä gia Çình ÇŠu bæn khoæn, ngÒi ÇÙng không yên. ThÆt là "bŒnh kh°".

4.Tº kh°: 

Ch‰t là cái làm cho chúng sanh kinh hãi nhÃt. Con ngÜ©i s® ch‰t ljn Ç°i ª trong hoàn cänh sÓng thØa, Çáng lë không nên sÓng làm gì n»a, th‰ mà nghe nói ljn cái ch‰t, cÛng s® không dám nghï ljn. Nh»ng ngÜ©i xÃu sÓ, bÎ nån ung thÜ, bÎnh hûi, sÓng thêm m¶t ngày là kh° m¶t ngày mà vÅn muÓn sÓng mà thôi.

Cái ch‰t làm kh° con ngÜ©i nhÜ th‰ nào mà ai cÛng s® hãi th‰?

a)VŠ thân xác: Có møc kích m¶t ngÜ©i bŒnh khi hÃp hÓi bÎ hành xác rÒi m§i bi‰t cái ch‰t là Çáng s®. NgÜ©i s¡p ch‰t, mŒt ng¶t không ng¢n, méo miŒng, gi¿t gân chuy‹n cÓt, uÓn mình, giæng tay, bÈ chân... Trong lúc Ãy tai h‰t nghe, m¡t h‰t thÃy, mÛi h‰t thª, miŒng h‰t nói. R© thº vào ngÜ©i ch‰t, thì thây lånh ng¡t nhÜ ÇÒng, thân cÙng ÇÖ nhÜ g‡. Xác ch‰t dÀn dÀn sình lên trông rÃt ghê tªm; n‰u Ç‹ lâu ngày låi nÙt ra, chäy nܧc tanh hôi khó chÎu vô cùng.

b)VŠ tinh-thÀn: Khi s¡p ch‰t, tâm thÀn rÓi loån, s® hãi vô cùng; phÀn xót thÜÖng cha mË, v® chÒng, anh em, con cái tØ Çây Çoån tuyŒt, phÀn lo cho mình m¶t thân cô quånh, bܧc sang th‰ gi§i mÎt mù xa lå. ThÆt không còn gì Çau kh° b¢ng phút chia ly vïnh viÍn này.

Tóm låi, cái ch‰t làm thân th‹ tan rã, thÀn thÙc theo nghiŒp dÅn Çi th† sanh ª m¶t cõi nào chÜa rõ. ThÆt là "Tº kh°".

5.Ái biŒt ly kh°. 

Trong cái tình yêu thÜÖng gi»a v® chÒng, con cái, anh em Çang m¥n nÒng, th¡m thi‰t mà bÎ chia ly, thì thÆt không còn gì Çau ǧn hÖn. S¿ chia ly có hai loåi: sanh ly và tº biŒt.

a)Sanh ly kh°. M¶t gia Çình Çang sÓng trong cänh ÇÀm Ãm vui vÀy, b‡ng vì hoàn cänh b¡t bu¶c, hay vì m¶t tai hoå thình lình xÄy ljn, nhÜ gi¥c giã, bão løt v.v... làm cho m‡i ngÜ©i bÖ vÖ, thÃt låc m‡i nÖi: kÈ ÇÀu này trông Ç®i, ngÜ©i góc kia nh§ ch©. ThÆt Çau lòng xót då! NgÜ©i Ç©i thÜ©ng nói: "Thà lìa tº, chÙ ai n« lìa sanh". ñó là cái kh° cûa "sanh ly".

b)Tº biŒt kh°. Ch‰t là m¶t s¿ biŒt ly vïnh viÍn, con ngÜ©i không ai là ch¤ng Çau kh°. Lâm vào cänh tº biŒt này, có ngÜ©i Çã xót thÜÖng rÀu rï ljn quên æn, bÕ ngû; có ngÜ©i Çau ǧn tuyŒt v†ng ljn n‡i toan ch‰t theo ngÜ©i quá cÓ. ñó là kh° cûa "tº biŒt".

6.CÀu b¡t Ç¡c kh° (thÃt v†ng). 

NgÜ©i ta ª Ç©i, hÍ hy v†ng càng nhiŠu thì thÃt v†ng càng l§n. BÃt luÆn trong m¶t vÃn ÇŠ gì, sÓ ngÜ©i ÇÜ®c toåi nguyŒn thì quá hi‰m hoi, mà kÈ thÃt båi, bÃt nhÜ š thì không sao k‹ xi‰t. MuÓn ÇÜ®c k‰t quä tÓt ÇËp, ngÜ©i ta phäi vÆn døng không bi‰t bao nhiêu næng l¿c, lao tâm, t°n trí, mÃt æn, bÕ ngû, chÌ mong sao cho chóng ljn ngày thành công. Th‰ rÒi, ch¤ng may nh»ng ÇiŠu mong ܧc Ãy không thành, s¿ Çau kh° không bi‰t Çâu là b© b‰n. Dܧi Çây, xin nêu lên vài thí dø vè nh»ng thÃt v†ng mà ngÜ©i Ç©i thÜ©ng g¥p nhiŠu nhÃt.

       a)ThÃt v†ng vì công danh. Danh v†ng là m¶t mi‰ng mÒi ngon mà phÀn Çông ngÜ©i Ç©i Üa thích. NhÜng mi‰ng mÒi Ãy Çâu dÍ giành giÆt ÇÜ®c. Con ngÜ©i nhiŠu lúc phäi n‰m bao mùi thÃt båi, cuÓi cùng may ra m§i ÇÜ®c thành công. ThÆt Çúng nhÜ Ôn NhÜ HÀu NguyÍn Gia ThiŠu Çã nói:

"Gót danh l®i, bùn pha s¡c xám

"M¥t phong trÀn n¡ng nám mùi Çâu!"

b)ThÃt v†ng vì phú quš. SÓ ngÜ©i thÃt v†ng vì công-danh Çã nhiŠu. NhÜng sÓ ngÜ©i thÃt v†ng vì phú quš cÛng không phäi ít. MuÓn cho mau giàu, nhiŠu ngÜ©i tìm mÜu này chܧc n† Ç‹ lØa phÌnh ngÜ©i ta; nhÜng rÒi mÜu gian chܧc lÆn Ç° b‹ ra, tài sän bÎ tÎch thu, bän thân bÎ tù t¶i, gia Çình quy‰n thu¶c bÎ nhøc nhã theo, th¿c là kh°.

c)ThÃt v†ng vì tình duyên. Tình duyên cÛng là m¶t ÇiŠu làm cho bao ngÜ©i phäi Çiêu ÇÙng, kh° sª. Trong trÜ©ng tình ái, thº hÕi Çã mÃy ai ÇÜ®c toåi nguyŒn.

TÃt cä Çó là "CÀu bÃt Ç¡c kh°".

7.Oán t¡ng h¶i kh°. 

Con ngÜ©i ª trong cänh thÜÖng yêu, ch¤ng ai muÓn chia ly; cÛng nhÜ ª trong cänh h©n ghét, ch¤ng ai mong g¥p g«. NhÜng oái oæm thay! ª Ç©i khi mong muÓn ÇÜ®c h¶i ng¶, låi phäi chia ly; cÛng nhÜ khi mong ܧc ÇÜ®c xa lìa, låi phäi sÓng chung Çøng nhau h¢ng ngày. Cái kh° phäi biŒt ly ÇÓi v§i hai ngÜ©i thÜÖng yêu nhau nhÜ th‰ nào, thì cái kh° phäi h¶i ng¶ ÇÓi v§i hai ngÜ©i ghét nhau cÛng nhÜ th‰ Ãy.

NgÜ©i ta thÜ©ng nói: "ThÃy m¥t kÈ thù, nhÜ kim Çâm vào m¡t; ª chung v§i ngÜ©i nghÎch nhÜ n‰m mÆt, n¢m gai."

ñó là š nghïa cûa "Oán t¡ng h¶i kh°".

8.NgÛ Ãm xí thånh kh°. 

Cái thân tÙ Çåi cûa con ngÜ©i cÛng g†i là thân ngÛ Ãm (næm món che ÇÆy): S¡c, th†, tܪng, hành và thÙc Ãm. V§i cái thân ngÛ Ãm Ãy, con ngÜ©i phäi chÎu không bi‰t bao nhiêu là ÇiŠu kh°. Gi»a ngÛ Ãm Ãy luôn luôn có s¿ xung Ƕt, mâu thuÅn, chi phÓi lÅn nhau. Vì s¿ xung Ƕt, mâu thuÅn Ãy, n‰u có cái thân con ngÜ©i m§i chÎu nh»ng cái kh° sau Çây:

a)BÎ luÆt vô thÜ©ng chi phÓi không ngØng, tØ trÈ Ç‰n già, tØ månh ljn Óm, tØ Çau ljn ch‰t, luôn luôn làm cho con ngÜ©i phäi lo s®, buÒn phiŠn.

b)BÎ thÃt tình, løc døc lôi cuÓn, làm cho con ngÜ©i phäi Ç¡m nhiÍm sáu trÀn, phäi kh° luœ thân tâm.

c)BÎ v†ng thÙc Çiên Çäo chÃp trܧc, nên con ngÜ©i nhÆn thÃy m¶t cách sai lÀm: có ta, có ngÜ©i, còn mÃt, khôn dåi, có không, và sanh ra rÀu lo, kh° não.

ƒy là "NgÛ Ãm xí thånh kh°".

III.ñÙc PhÆt nêu rõ nh»ng n‡i kh° Ãy Ç‹ làm gì?

Có ngÜ©i së bæn khoæn, th¡c m¡c t¿ hÕi, ÇÙc PhÆt nêu lên m¶t cách rÓt ráo nh»ng n‡i kh° cûa th‰ gian Ç‹ làm gì? Cu¶c Ç©i Çã Çau kh° nhÜ th‰, thì nên che giÃu b§t Çi chØng nào hay chØng Ãy, chÙ sao låi l¶t trÀn nó ra làm gì cho ngÜ©i ta càng thêm Çau kh°? Ta cÓ g¡ng tåo nên m¶t äo tܪng tÓt ÇËp vŠ cu¶c Ç©i Ç‹ sÓng an °n trong Ãy, có hÖn không? ñÙa trÈ nít sÓng m¶t cách hÒn nhiên, yên °n trong hånh phúc, vì nó không bi‰t ljn nh»ng n‡i Çau kh°, xÃu xa cûa cu¶c Ç©i. Tåi sao ta låi không cÓ b¡t chܧc nhÜ chúng, ÇØng tìm bi‰t gì cä vŠ nh»ng s¿ xÃu xa, kh° sª cûa cõi Ç©i, Ç‹ sÓng m¶t cu¶c sÓng có hånh phúc hÖn? ñÙc PhÆt là m¶t ÇÃng thÜ©ng g†i là tØ-bi, sao låi làm viŒc nhÅn tâm nhÜ th‰?

Nh»ng câu hÕi th¡c m¡c trên, m§i nghe thì hình nhÜ có lš, nhÜng n‰u suy xét m¶t cách rÓt ráo, së thÃy chúng là nông cån. Chính vì lòng tØ bi, ÇÙc PhÆt muÓn cho ngÜ©i Ç©i bi‰t rõ nh»ng n‡i kh° cûa trÀn gian, vì nh»ng l®i ích sau:

a.G¥p cänh kh° không khûng khi‰p. 

Nh»ng n‡i kh° mà ÇÙc PhÆt nói ra là nh»ng n‡i kh° cæn bän, không ai tránh khÕi ÇÜ®c. ñã sÓng tÃt phäi g¥p chúng. Có ai không Óm, không già, không ch‰t? Có ai suÓt Ç©i không g¥p chia ly v§i ngÜ©i thân thu¶c, không bÎ chung sÓng v§i nh»ng kÈ thù nghÎch? Có ai Çåt ÇÜ®c tÃt cä nh»ng ÇiŠu mình mong ܧc? Cho nên dù có muÓn tåo ra m¶t äo tܪng ÇËp Çë vŠ cu¶c Ç©i Ç‹ sÓng cho yên °n, thì äo tܪng Ãy, s§m hay mu¶n gÌ cÛng bÎ th¿c t‰ phû phàng xé tan Çi mÃt. Và khi Ãy, cu¶c th‰ trÀn truÒng, xÃu xí, ghê tªm së hiŒn ra m¶t cách vô cùng Ƕt ng¶t, trܧc m¡t nh»ng kÈ thÜ©ng quen sÓng trong äo tܪng ÇËp Çë. BÃy gi© nh»ng kÈ thi‰u chuÄn bÎ së sÓng cu¶c sÓng kh° Çau, së hoäng lên, vô cùng tuyŒt v†ng và có nhiŠu khi không Çû can Çäm Ç‹ sÓng n»a.

Trái låi, khi chúng ta bi‰t rõ cänh Ta-bà này có nhiŠu ÇiŠu kh°, thì g¥p cänh kh°, chúng ta không ljn Ç°i phäi khûng khi‰p, tán loån tinh-thÀn, mà trái låi, chúng ta së ÇiŠm tïnh, nhÅn nåi Ç‹ tìm phÜÖng giäi thoát.

b.Không tham cÀu, nên khÕi bÎ hoàn cänh chi phÓi. 

Khi chúng ta bi‰t rõ cu¶c Ç©i vui ít buÒn nhiŠu, và hÍ càng nhiŠu ham muÓn thì càng nhiŠu Çau kh°; khi bi‰t rõ nhÜ th‰, chúng ta së ti‰t ch‰ døc v†ng và së "bi‰t Çû". Do Çó, chúng ta không bÎ hoàn cänh chi phÓi, không bÎ sóng Ç©i lôi kéo, vùi dÆp chúng ta xuÓng v¿c th£m mênh mông cûa cõi Ta-bà Çen tÓi.

c.G¡ng sÙc tu hành Ç‹ thoát kh°. 

Khi Çã bi‰t thân ngÜ©i nhiŠu kh° và cänh Ta-bà ít vui, con ngÜ©i m§i mong ܧc ÇÜ®c thoát ly ra khÕi cänh gi§i Çen tÓi cûa mình và sÓng m¶t cänh gi§i tÓt ÇËp hÖn.

C.K‰t luÆn: 

Bi‰t kh° phäi tìm nguyên nhân sanh ra kh° Ç‹ diŒt kh°.

Chúng ta Çã ÇÜ®c ÇÙc PhÆt tØ-bi chÌ cho thÃy r¢ng cõi Ta-bà này, cÛng nhÜ tam-gi§i ÇŠu là bi‹n kh°. Kinh Pháp Hoa cÛng nói: "Ba cõi không an, ví nhÜ nhà lºa". Ti‰c vì chúng sanh mê mu¶i, lÃy kh° làm vui mà không t¿ bi‰t, nên phäi bÎ trÀm luân.

Nay chúng ta Çã bi‰t rõ m¥t thÆt xÃu xí cûa Ç©i rÒi, Çã bi‰t nó là m¶t bi‹n kh° mênh mông luôn luôn dÆy sóng, thì ta phäi nhàm chán nó, xa lánh nó. Bi‰t kh° Ç‹ tìm cách thoát ly, chÙ không phäi bi‰t kh° Ç‹ rÒi chán Ç©i, nän chí, buông xuôi, ngÒi khóc than. NhÜng làm th‰ nào Ç‹ thoát ly nó, n‰u chúng ta chÜa bi‰t rõ ng†n ngành, chÜa bi‰t rõ vì Çâu phát sinh Çau kh°? Nhà lÜÖng y muÓn giäi trØ bŒnh, phäi tìm cæn nguyên. 

CÛng vÆy, bi‰t kh° chÜa Çû Ç‹ diŒt kh°. MuÓn diŒt kh° tÆn gÓc phäi tìm nguyên nhân phát sanh ra kh°. Nguyên nhân phát sanh ra kh° së ÇÜ®c hܧng dÅn trong kÿ sau.