Løc ñ¶

qBÓ Thí

qTrì gi§i

q         Tinh tÃn

qNhÅn nhøc

qThiŠn ÇÎnh

qTrí huŒ

qT°ng k‰t

BÓ Thí Ba La MÆt

A.Mª ÇŠ:

ñåo PhÆt thÜ©ng ÇÜ®c g†i là ñåo TØ Bi, vì tình thÜÖng trong Çåo PhÆt rÃt bao la, sâu r¶ng. ñÙc PhÆt vì tØ bi mà Çã xuÃt gia Ç‹ tìm Çåo cÙu kh° cho chúng sanh. VÆy ngÜ©i PhÆt tº, khi noi theo dÃu chân PhÆt, cÛng phäi lÃy tØ bi làm Ƕng tác chính cho s¿ tu hành cûa mình.

NhÜng làm th‰ nào Ç‹ th‹ hiŒn ÇÜ®c lòng tØ bi và làm cho nó tæng trܪng? PhÜÖng pháp mÀu nhiŒm nhÃt là th¿c hành pháp môn BÓ thí Ba-la-mÆt, m¶t trong sáu pháp môn (løc Ƕ) mà ÇÙc PhÆt Çã ch‰ ra cho kÈ tu hành có tâm trí r¶ng l§n th¿c hành Ç‹ Ƕ mình và Ƕ ngÜ©i ra khÕi bi‹n sanh tº luân hÒi và ljn b© giác ng¶.

B.Chánh ÇŠ:

I.ñÎnh nghïa vŠ bÓ thí Ba-la-mÆt:

BÓ là cùng kh¡p; thí là cho, là trao t¥ng. BÓ thí là cho cùng kh¡p, cho tÃt cä m†i ngÜ©i, m†i vÆt, m†i nÖi.

Ba-la-mÆt, nguyên ti‰ng Phån là Paramita. NgÜ©i Trung hoa dÎch nghïa là BÌ-Çáo-ngån, nói theo ti‰ng viŒt là "ljn b© bên kia".

BÓ thí Ba-la-mÆt, tÙc là m¶t môn tu hành b¢ng phÜÖng pháp bÓ thí, có công næng nhÜ m¶t chi‰c thuyŠn, ÇÜa mình và ngÜ©i tØ b© mê lÀm cûa chúng sanh sang b© giác ng¶ cûa chÜ PhÆt.

II.Thành phÀn cûa bÓ thí Ba-la-mÆt.

BÓ thí Ba-la-mÆt gÒm: Tài thí, Pháp thí và Vô úy thí.

1.Tài thí: Tài thí là Çem tiŠn båc, cûa cäi, vÆt th¿c cûa mình ra cho. Tài thí có hai loåi: n¶i tài, ngoåi tài.

a.N¶i tài:

Là nh»ng vÆt chí thân quí báu nhÃt cûa mình nhÜ thân mång, Ç©i sÓng cûa mình. Thí n¶i tài ª Çây tÙc là hy sinh thân mång Ç‹ cÙu v§t kÈ khác ra khÕi nguy nan. Trong các chuyŒn tiŠn thân cûa ÇÙc PhÆt Thích Ca, chúng ta Çã thÃy nhiŠu gÜÖng thí n¶i tài, nhÜ câu chuyŒn ngÜ©i lái buôn kia, trong khi Çi bi‹n bÎ thuyŠn chìm Çã t¿ hy sinh thân mång b¢ng cách buông tay khÕi c¶t buÒm mà mình Çang bám vào, Ç‹ nhÜ©ng ch‡ cho nh»ng hành khách xÃu sÓ khác khÕi ch‰t ÇuÓi.

Thí n¶i tài là m¶t cº chÌ hy sinh cao ÇËp nhÃt mà chÌ nh»ng ngÜ©i giàu lòng tØ bi, bác ái m§i làm ÇÜ®c. N‰u còn xem thân mång mình là quš, là tr†ng hÖn thân mang cûa kÈ khác thì ch¡c ch¡n không bao gi© th¿c hiŒn ÇÜ®c loåi bÓ thí này.

b.Ngoåi tài:

Ngoåi tài là nh»ng vÆt thÜ©ng dùng cûa mình nhÜ thÙc æn ÇÒ m¥c, tiŠn båc, xe c¶, ru¶ng vÜ©n, nhà cºa v.v... ñem nh»ng vÆt Ãy ra cho nh»ng ngÜ©i túng thi‰u, nghèo kh° thì g†i là ngoåi tài.

2.Pháp thí:

ñem l©i hay, lë phäi, nh»ng chân lš Çúng Ç¡n, nh»ng l©i dåy quš báu cûa ÇÙc PhÆt Ç‹ chÌ bày, khuyên bäo ngÜ©i khác; ho¥c y theo gi§i luÆt cûa PhÆt tu hành thành thÆt Ç‹ làm khuôn mÅu cho ngÜ©i b¡t chܧc, bÕ d» theo lành, cäi tà qui chánh ÇŠu là pháp thí. Pháp thí có m¶t giá trÎ rÃt l§n lao hÖn cä tài thí, vì tài thí chÌ giúp ngÜ©i khác b§t túng thi‰u vŠ phÜÖng diŒn vÆt chÃt trong m¶t th©i gian, hay nhiŠu nhÃt là cÙu giúp m¶t Ç©i ngÜ©i. NhÜng pháp thí giúp Ç« ngÜ©i rÃt nhiŠu vŠ phÜÖng diŒn tinh thÀn, không riêng gì ÇÓi v§i ngÜ©i nghèo khó, mà cä ngÜ©i giàu sang, chÙc tܧc; không phäi chÌ có änh hܪng tÓt trong m¶t giai Çoån, mà còn gieo nhân lành cho nhiŠu Ç©i ki‰p vŠ sau. Vì nh»ng lë Çó, nên ngÜ©i PhÆt tº chân chính, không bao gi© bÕ mÃt m¶t dÎp nào mà không làm pháp thí, cä vŠ phÜÖng diŒn khÄu giáo (dùng l©i lë Çúng PhÆt pháp Ç‹ chÌ dåy) lÅn phÜÖng diŒn thân giáo (dùng Ç©i sÓng chân chánh h®p Çåo Ç‹ chÌ dåy).

3.Vô úy thí:

Vô uš nghïa là không s®. Vô uš thí là làm cho ngÜ©i khác không s®, h‰t s®. Phép thí này m§i nghe thì tܪng nhÜ là không quan tr†ng gì cä. NhÜng n‰u suy nghï m¶t cách chín ch¡n, chúng ta së thÃy ÇÙc PhÆt thÆt vô cùng thâm thúy khi ch‰ ra pháp thí này.

Chúng ta hãy nghï låi mà xem, có phäi trong m¶t Ç©i ngÜ©i, cái s® Çã chi‰m quá nºa cu¶c Ç©i rÒi không? Khi nhÕ chúng ta s® la rÀy, s® Çánh ÇÆp, s® ma quÌ... khi tráng niên s® thi‰u æn, thi‰u m¥c, s® gi¥c, s® thi‰u công danh, s¿ nghiŒp; khi già s® Çau, s® Óm, s® ch‰t ... ChÌ toàn s® và s®. ñó là chÜa nói ljn th©i bu°i loån låc, còn s® sÜu cao thu‰ n¥ng, s® quan tham, låi nhÛng, s® tr¶m cܧp, lÜu manh, s® tù, s® t¶i, s® chém, s® gi‰t .... Bao nhiêu thÙ s® chÒng chÃt lên ÇÀu ngÜ©i, làm cho ÇÀu h† không dám ngºng lên, lÜng h† còm xuÓng, ÇÀu gÓi h† s¡p quœ. MuÓn có m¶t hình änh tÜ®ng trÜng cho s¿ s® hai, thì lÃy hình änh cûa ngÜ©i dân quê ViŒt Nam trong th©i Pháp thu¶c thì rõ: Hai tay h† s¤n sàng Ç‹ ch¡p låy, m¡t không dám nhìn lên, lÜng còng xuÓng và hai ÇÀu gÓi s¤n sàng Ç‹ quÿ xuÓng m‡i khi nghe ti‰ng nåt cûa ông quan hay ông th¿c dân hÓng hách.

ñ©i sÓng Çã kh°, låi càng càng kh° thêm vì s®. Cho nên làm cho ngÜ©i h‰t s®, chính là cÙu cho h† b§t Çi quá nºa kh° Çau trong ki‰p sÓng. Lòng tØ bi cûa ÇÙc PhÆt không n« thÃy chúng sanh kh° sª vì s®, nên Çã ch‰ ra phép thí vô úy.

MuÓn th¿c hành pháp môn này, hành giä trܧc tiên phäi luyŒn cho mình m¶t ÇÙc tính ÇØng s® gì cä. Mà kÈ tu hành chân chính, hi‹u rõ giáo lš cûa PhÆt, thì còn s® n‡i gì? TiŠn cûa h† không tham nên không s® mÃt; danh l®i h† không màng nên không s® thi‰u; sanh mång, h† xem nhÜ giä tåm, nên không s® ch‰t. Do cái tâm lš Çó mà cõi lòng h† luôn luôn không xao Ƕng, nét m¥t h† luôn luôn bình tïnh trܧc m†i s¿ Ç°i thay, gian nan nguy hi‹m. NgÜ©i tu hånh bÓ thí vô úy s¤n sàng Ç‹ nhäy xuÓng nܧc v§t ngÜ©i s¡p ch‰t chìm, nhäy vào lºa Ç‹ cÙungÜ©i s¡p ch‰t thiêu, xông vào Çám cܧp Ç‹ cÙu ngÜ©i lÜÖng thiŒn, ljn gõ cºa công, Ç‹ minh oan cho ngÜ©i vô t¶i ...

Tóm låi, ngÜ©i tu hånh thí vô úy, hÍ Çi ljn Çâu thì Çem ljn Çó m¶t n‡i bình tïnh, an vui cho m†i ngÜ©i và m†i vÆt.

III.Phäi bÓ thí nhÜ th‰ nào m§i Çúng chánh pháp.

Chúng ta Çã bi‰t qua các lÓi bÓ thí Ba-la-mÆt. ñ‰n Çây, chúng ta cÛng cÀn bi‰t rõ thái Ƕ cûa ngÜ©i tu hånh bÓ thí phäi nhÜ th‰ nào.

S¿ bÓ thí nhÜ Çã nói trên, thÆt ra không khó và không hi‰m. RÃt nhiŠu ngÜ©i có th‹ làm ÇÜ®c. Trong Ç©i chúng ta thÜ©ng thÃy có nhiŠu kÈ giàu có Çem båc ngàn båc vån ra bÓ thí, có ngÜ©i bÕ cä tài sän ra lÆp nhà thÜÖng, kš nhi viŒn, trÜ©ng h†c, có nhiŠu ngÜ©i dám liŠu mång xông vào lºa Ç‹ cÙu kÈ s¡p ch‰t thiêu, nhäy xuÓng nܧc Ç‹ cÙu ngÜ©i s¡p ch‰t ÇuÓi; có nh»ng kÈ anh hùng Çem tài næng ra bäo vŒ kÈ y‰u hèn, hay dám ÇÜÖng ÇÀu v§i b†n xâm læng Ç‹ gi» gìn ÇÃt nܧc.

VŠ phÜÖng diŒn thí pháp, có nhiŠu ngÜ©i Çi Çâu cÛng Çem Çåo lš ra giäng nói, Çi Çâu cÛng tÕ ra ta Çây hi‹u Çåo, chÙng quä.

N‰u nhìn bŠ ngoài, thì nh»ng hành Ƕng Ãy ÇŠu là bÓ thí cä. NhÜng n‰u xét vŠ tâm lš và Ƕng l¿c thúc ÇÄy bên trong thì có th‹ có hai trÜ©ng h®p khác xa nhau.

1.BÓ thí chÃp tܧng:

nghïa là bÓ thí v§i m¶t døng tâm không trong såch. Chúng ta Çã bi‰t bÓ thí là do tØ tâm mà ra. BÓ thí là m¶t pháp môn Ç‹ t¿ Ƕ và Ƕ tha. NhÜng n‰u bÓ thí v§i m¶t døng tâm khác nhÜ cÀu danh, cÀu tài l®i (cho ít mà cÀu ÇÜ®c trä nhiŠu), ho¥c vì ganh Çua, ho¥c vì muÓn làm nhøc ngÜ©i chÎu Ön, ho¥c vì bÎ ép bu¶c, ho¥c cho v§i m¶t tâm lš khinh rë, hÓi ti‰c ho¥c cho v§i m¶t tâm lš lØa l†c, bÃt công, thiên vÎ; n‰u bÓ thí v§i m¶t tâm lš, m¶t thái Ƕ nhÜ th‰, thì tÃt là bÓ thí chÃp tܧng.

Ch£ng hån Çem tiŠn cûa ra lÆp nhà thÜÖng, trÜ©ng h†c Ç‹ nêu trên m¥t báo, Ç‹ ÇÜ®c nh¡c nhª ljn luôn; ho¥c nhäy xuÓng sông cÙu ngÜ©i ch‰t ÇuÓi Ç‹ ÇÜ®c "ngÜ©i ÇËp" tán thܪng; ho¥c gi‰t gi¥c Ç‹ mong ÇÜ®c tÃm huy chÜÖng, ho¥c giäng nói Çåo lš Ç‹ tÕ ra mình h†c r¶ng bi‰t nhiŠu. Nh»ng hành vi bên ngoài ÇËp Çë Ãy, bên trong thÆt không có giá trÎ gì.

BÓ thí v§i tâm lš, v§i Ƕng l¿c nhÜ th‰, không phäi là bÓ thí Ba-la-mÆt; và phܧc ÇÙc cûa nh»ng hành Ƕng Ãy thu¶c vŠ h»u lÆu rÃt mong manh, nhÜ mây n‡i gi»a hÜ không, g¥p gió th°i liŠn tiêu tan.

2.BÓ thí không chÃp tܧng:

nghïa là bÓ thí v§i m¶t døng š trong såch, Çúng v§i š nghïa cûa nó.

Trong khi bÓ thí, hành giä vì tâm tØ bi bình Ç£ng, xem chúng sinh nhÜ con, nên không sinh tâm vÎ k›, không phân biŒt bÌ thº, thân sÖ. Hành giä vì bi‰t tài sän cÛng nhÜ thân mång mình ÇŠu giä tåm, vô thÜ©ng, nên không tham lam, ti‰c nuÓi. Hành giä vì bi‰t cái "ngã" không có thÆt, nên cho không thÃy có kÈ cho và ngÜ©i nhÆn, không t¿ cao, t¿ Çåi.

BÓ thí v§i m¶t tâm ÇÎa trong såch nhÜ trên së ÇÜ®c phܧc vô-lÆu thanh tÎnh, m§i Çúng là bÓ thí Ba-la-mÆt.

IV.Công ÇÙc cûa bÓ thí Ba-la-mÆt.

Pháp bÓ thí là cái nhân lành cûa quä phúc ª th‰ gian và xuÃt th‰ gian. Trong løc Ƕ vån hånh, pháp bÓ thí ÇÙng ÇÀu, vì nó tÜÖng ÇÓi dÍ làm hÖn tÃt cä các pháp, mà công ÇÙc låi l®i lac ÇÜ®c cä Çôi bên ngÜ©i nhÆn và kÈ cho. 

1.ñÓi v§i ngÜ©i:

NgÜ©i Ç©i không ai là ÇÀy Çû. KÈ ÇÜ®c phÀn này thì thi‰u phÀn khác; kÈ ÇÜ®c vÆt chÃt thì mÃt tinh thÀn, kÈ ÇÀy Çû tinh thÀn låi thi‰u thÓn vÆt chÃt.

KÈ Çang thi‰u æn mà ÇÜ®c æn, kÈ Çang thi‰u m¥c mà ÇÜ®c m¥c, kÈ Çang Çau xót mà ÇÜ®c v‡ vŠ, an ûi, kÈ Çang lo s® mà ÇÜ®c Çùm b†c che ch« thì thÆt là may m¡n sung sܧng vô cùng. Trong m¶t xã h¶i có ÇÜ®c nhiŠu ngÜ©i giàu lòng tØ bi bác ái, luôn luôn tìm cách giúp ngÜ©i, thì xã h¶i Ãy ch¡c ch¡n së ÇÜ®c an vui thÎnh Çåt.

2.ñÓi v§i mình:

S¿ bÓ thí Çã Çành là l®i låc cho ngÜ©i nhÆn, nhÜng ÇÓi v§i ngÜ©i cho cÛng không kém phÀn quš báu. Ngoài s¿ sung sܧng ÇÜ®c thÃy mình làm viŒc phäi, ÇÜ®c thÃy quÀn sanh sung sܧng, vui mØng, hành giä còn nh© bÓ thí mà ti‰n mau, ti‰n xa trên ÇÜ©ng Çåo. M‡i khi Çem cûa cäi ra cho, là hành giä có dÎp Ç‹ chi‰n th¡ng lòng tham lam, bÕn sÈn, ích k› và n§i r¶ng lòng tØ bi; m‡i khi hy sinh tính mång Ç‹ cÙu giúp ngÜ©i, là hành giä có dÎp Ç‹ thº thách lòng tham sÓng, s® ch‰t, và trau dÒi ÇÙc tánh l®i tha, bình tïnh. M‡i khi cho mà không k‹ kÈ thân ngÜ©i thù, là hành giä có dÎp Ç‹ chi‰n ÇÃu v§i lòng sân hân, và trau dÒi thêm ÇÙc tØ bi, bình Ç£ng. M‡i khi cho mà không nghï ljn kÈ cho hÖn ngÜ©i nhÆn, là hành giä có dÎp Ç‹ chi‰n ÇÃu v§i ngã chÃp, ngã ái, ngã mån. N‰u hành giä thí pháp, thì Çó là nh»ng cÖ h¶i Ç‹ mình t¿ nh¡c nh«, ghi nh§ nh»ng l©i ÇÙc PhÆt Çã dåy, nh»ng công ÇÙc mà Ngài Çã làm Ç‹ noi theo. 

C.K‰t luÆn:

Chúng ta Çã thÃy rõ giá trÎ cûa pháp BÓ thí Ba-la-mÆt. Công ÇÙc cûa nó không nh»ng chÌ riêng cho ngÜ©i nhÆn, mà lÅn cä ngÜ©i cho n»a. Nó vØa Ƕ ngÜ©i mà vØa Ƕ mình. Nó có công næng ÇÜa mình và ngÜ©i tØ bÕ mê lÀm ljn b© giác ng¶, tØ ÇÎa vÎ phàm phu ljn quä vÎ BÒ tát.

VÆy xin khuyên các PhÆt tº ÇŠu phát tâm BÒ ÇŠ, tu hånh bÓ thí Ba-la-mÆt, Ç‹ trên cÀu thành quä PhÆt, dܧi hóa Ƕ chúng sinh, ÇŠn ôn Tam Bäo.

Trì Gi§i Ba-La-MÆt

A.Mª ñŠ:

BÃt luÆn m¶t Çoàn th‹, m¶t t° chÙc nào trong xã h¶i, muÓn có qui cû, có ÇÜ©ng lÓi Ç‹ ti‰n tri‹n, ÇŠu phäi có k› luÆt gi§i ÇiŠu. K› luÆt càng ch¥t chë thì Ç©i sÓng chung cûa t° chÙc, cÛng nhÜ cûa m‡i cá nhân trong t° chÙc Ãy låi càng mau phá tri‹n. Trái låi, m¶t Çoàn th‹ không k› luÆt là m¶t toán ngÜ©i ô h®p, dù ban ÇÀu có Çông Çäo, hùng hÆu bao nhiêu rÒi ch£ng bao lâu cÛng së tan rã.

K› luÆt bao gi© cÛng do ngÜ©i lãnh Çåo Ç¥t ra. M¶t ngÜ©i lãnh Çåo càng sáng suÓt bao nhiêu, có kinh nghiŒm bao nhiêu thì qui luÆt, gi§i ÇiŠu mà h† ch‰ ra, låi càng có giá trÎ th¿c tiÍn, có công døng quš báu bÃy nhiêu.

ñåo PhÆt là cái ñåo có møc Çích ÇÜa ngÜ©i ljn ch‡ giác ng¶, và vÎ sáng lÆp là ÇÙc Thích Ca, m¶t ÇÃng giác ng¶ hoàn toàn. VÆy nh»ng gi§i luÆt, nh»ng giáo ÇiŠu cûa Çåo PhÆt tÃt nhiên là phäi có giá trÎ, m¶t công døng quš báu, b° ích vô cùng cho nh»ng ai muÓn theo dÃu chân cûa ÇÙc PhÆt.

Chính vì s¿ quan tr†ng và l®i ích l§n lao cûa gi§i luÆt nhÜ th‰, nên ÇÙc PhÆt Çã nhiŠu lÀn nh¡n nhû v§i các hàng ÇŒ tº cûa Ngài, phäi nghiêm trì gi§i luÆt. Ngài thÜ©ng dåy: "G¥p th©i không có PhÆt, hãy lÃy gi§i luÆt làm thÀy". Kinh Phåm-võng cÛng có chép: "Gi§i sáng nhÜ m¥t nhÆt, quí báu nhÜ ng†c châu anh låc. Các vÎ BÒ tát ÇŠu do trì gi§i thanh tÎnh mà thành Chánh-giác".

B.Chánh ñŠ:

1.ñÎnh nghïa:

Trì là gi» ch¥t, gi§i là nh»ng ÇiŠu ræn dåy, ngæn cÃm, nh»ng qui luÆt mà ÇÙc PhÆt Çã ch‰ ra Ç‹ hܧng dÅn các ÇŒ tº cûa Ngài Çi vào con ÇÜ©ng chánh, và tránh cho h† nh»ng hÀm sâu hÓ hi‹m mà h† có th‹ rÖi vào, trên con ÇÜ©ng Çi ljn quä vÎ PhÆt.

Trì gi§i Ba-la-mÆt là m¶t môn tu Ç‹ Çi ljn b© giác ng¶ b¢ng cách gi» gìn nghiêm chÌnh, tr†n vËn gi§i luÆt mà ÇÙc PhÆt Çã ræn dåy.

2.Thành phÀn cûa gi§i luÆt:

Cæn cÖ cûa chúng sanh không ÇÒng nhau, và s¿ tu hành cûa ÇŒ tº cÛng có nhiŠu cách; vì th‰, ÇÙc PhÆt phäi ch‰ ra rÃt nhiŠu gi§i luÆt và phân chia ra nhiŠu loåi Ç‹ áp døng cho sát v§i cæn cÖ và lÓi tu cûa m‡i hång ngÜ©i. Tuy th‰, chúng ta có th‹ phân chia gi§i luÆt cûa PhÆt ra làm ba phÀn và hai cÃp bÆc:

-Gi§i tåi gia và gi§i xuÃt gia cho hàng ti‹u thØa.

-Gi§i ñåo và Tøc thông hành (BÒ tát gi§i) cho hàng ñåi thØa.

1)Gi§i tåi gia.

Gi§i tåi gia là gi§i dành cho nh»ng ngÜ©i chÜa xuÃt gia trong hàng Ti‹u thØa, tÙc là nh»ng cÆn s¿ nam và cÆn s¿ n» (cÜ sï tåi gia). Nh»ng ngÜ©i này có th‹ th† trì m¶t ljn næm gi§i (ngÛ gi§i) hay tám gi§i (bát quan trai).

2)Gi§i xuÃt gia.

XuÃt gia gÒm có næm chúng: Sa-di, Sa-di-ni, ThÙc-xoa-ma-na-ni, Tÿ-kheo và Tÿ-kheo-ni. Các chúng này, cÙ tuÿ theo s¿ tu hành thÃp hay cao, nam hay n» mà gi» gi§i nhiŠu hay ít:

-Sa-di và Sa-di-ni gi» 10 gi§i.

-ThÙc-xoa-ma-na-ni phäi gi» 6 ÇiŠu gi§i và tÆp 296 hånh.

-Tÿ kheo phäi gi» 250 gi§i.

-Tÿ kheo ni phäi gi» 348 gi§i.

3)Gi§i BÒ tát.

Gi§i Çåo tøc thông hành chính là gi§i BÒ tát. ƒy là gi§i mà PhÆt tº tåi gia và xuÃt gia trong hàng ñåi thØa phäi th† trì, sau khi Çã phát tâm BÒ-ÇŠ tu BÒ-tát hånh Ç‹ r¶ng bŠ làm PhÆt s¿ và hóa Ƕ chúng sanh.

Phåm vi bà này chÌ nói vŠ ñåi thØa BÒ-tát gi§i và Çây là nh»ng gi§i mà ngÜ©i tu hånh trì gi§i ba-la-mÆt cÀn phäi bi‰t và gi» cho Çúng.

BÒ tát gi§i gÒm có:

-Nhi‰p luÆt nghi gi§i: NgÜ©i th† trì "nhi‰p luÆt nghi gi§i" là ngÜ©i quy‰t gi» Çúng mÜ©i gi§i tr†ng và 48 gi§i khinh, nghïa là không làm m¶t viŒc ác nào cä.

-Nhi‰p thiŒn pháp gi§i: NgÜ©i th† trì "nhi‰p thiŒn pháp gi§i" là ngÜ©i quy‰t tâm làm tÃt cä các viŒc lành.

-Nhiêu ích h»u tình gi§i: NgÜ©i th† trì gi§i này là ngÜ©i quy‰t tâm tu hånh tØ-bi, h›-xä, là các ÇiŠu l®i ích cho tÃt cä chúng sanh, không m¶t loài nào mà ch£ng hóa Ƕ.

3.Phäi trì gi§i nhÜ th‰ nào m§i Çúng chánh pháp:

CÛng nhÜ pháp tu bÓ-thí, trì gi§i ba-la-mÆt cÛng có hai cách: Trì gi§i sai chánh pháp và trì gi§i Çúng chánh pháp, hay nói theo hai danh tØ nhà PhÆt là: Trì gi§i chÃp tܧng và trì gi§i không chÃp tܧng.

1)Trì gi§i chÃp tܧng.

Trì gi§i chÃp tܧng là trì gi§i mà chÌ có hình thÙc bên ngoài, chÙ bên trong thì rÃt nhiÍm ô. Ch£ng hån, trì gi§i vì háo th¡ng Ç‹ ÇÜ®c ngÜ©i Ç©i khen ng®i; trì gi§i v§i m¶t tâm lš t¿ cao t¿ Çåi, cho mình hÖn ngÜ©i, và khinh dÍ ngÜ©i phåm gi§i; trì gi§i vì ép bu¶c, nên thi‰u hoan h› mà sanh tâm buÒn phiŠn, miÍn cÜ«ng... trì gi§i nhÜ th‰ là thi‰u thành tâm, là giä dÓi, Çánh lØa mình và ngÜ©i. Trì gi§i nhÜ th‰ ch£ng ích l®i gì, chÌ thêm mÃt thì gi© và không phäi là trì gi§i Ba-la-mÆt.

2)Trì gi§i không chÃp tܧng.

Trì gi§i không chÃp tܧng là làm theo Çúng vËn-toàn các ÇiŠu ræn cÃm mà ÇÙc PhÆt Çã chÌ dåy, không vì danh l®i, không vì háo th¡ng, không vì bÎ hoàn cänh ép bu¶c mà làm.

Trong khi gi» gi§i, hành giä không hŠnghï mình giÕi hÖn ngÜ©i, cÛng không hŠ chÃp nê theo gi§i luÆt, khinh dÍ ngÜ©i phåm gi§i. Hành giä chÌ vì thuÆn theo ÇÙc tánh vÓn không nhiÍm trܧc mà làm ÇiŠu l®i ích cho tÃt cä chúng sanh và nhìn nhÆn "trì gi§i" là b°n phÆn cûa mình không th‹ bÕ qua ÇÜ®c. Trì gi§i nhÜ th‰ m§i Çíng là trì gi§i Ba-la-mÆt, công ÇÙc së vô lÜ®ng vô biên.

4.Công ÇÙc cûa ngÜ©i trì gi§i Ba-la-mÆt.

Trì gi§i Ba-la-mÆt có m¶t hiŒu l¿c rÃt l§n lao cho viŒc tu hành cûa ngÜ©i PhÆt tº. PhÆt tº th† trì gi§i luÆt nghiêm trang thanh tÎnh thì lúc hiŒn tiŠn tâm ÇÜ®c thÖ th§i an vui, không có gì phäi ân hÆn. ñÓi v§i nh»ng ngÜ©i chung quanh, hành giä ÇÜ®c niŠm nª kính nhÜ©ng. Trong ki‰p vÎ lai, hành giä ch¡c ch¡n së ÇÜ®c chÙng quä BÒ-ÇŠ, thoát vòng sanh tº luân hÒi.

N‰u chúng ta Çem so sánh pháp môn bÓ thí v§i trì-gi§i Ba-la-mÆt, thì thÃy pháp trì gi§i hÖn h£n bÓ thí m¶t bÆc.

NgÜ©i PhÆt tº có tài thí, pháp thí mà không có trì gi§i, thì không th‹ thành PhÆt, vì ngÜ©i Ãy vØa tåo phܧc mà cÛng vØa gây t¶i, do ch‡ không trì gi§i, thành thº gây nghiŒp thiŒn ác xen tåp, Çâu ÇÜ®c tr†n lành mà mong chÙng ljn quä thánh?

Trái låi, ngÜ©i PhÆt tº, n‰u chÌ chæm chú nghiêm trì gi§i luÆt, thì ch¡c ch¡n së thành PhÆt. Vì sao vÆy? - Vì trong lúc chuyên tâm trì gi§i là Çã có tài thí và pháp thí hàm súc rÒi. Khi trì gi§i ÇÜ®c thanh tÎnh, thì tâm tØ bi, h› xä bûa kh¡p. HÍ h† thÃy kÈ nào làm hånh tài thí, pháp thí cho ai thì liŠn sanh tâm hoan h›, tán thành công ÇÙc, tÙc là ngÜ©i Ãy ÇÜ®c m¶t phÀn công ÇÙc "tùy h› bÓ thí". Khi hành giä chuyên trì gi§i luÆt, th¿c hành theo l©i PhÆt dåy, làm gÜÖng mÅu cho quÀn sinh b¡t chܧc, tÙc là Çã thí pháp b¢ng thân giáo. Còn khi hành giä trì tøng gi§i luÆt cho nhÆp tâm thuÀn thøc, cÛng tÙc là thí pháp b¢ng khÄu giáo.

Xem nhÜ th‰ thì trì gi§i Ba-la-mÆt là m¶t pháp môn rÃt thâm diŒu, có th‹ bao gÒm cä bÓ thí lÅn trì gi§i, ch¡c ch¡n së ÇÜa hành giä ljn b© giäi thoát.

C.K‰t LuÆn:

Giá trÎ và công næng cûa trì gi§i Ba-la-mÆt Çã ÇÜ®c chÙng minh m¶t cách rõ ràng, chúng ta không còn nghi ng© ÇiŠu gì n»a. Gi© Çây chúng ta còn m¶t quy‰t ÇÎnh dÙt khoát là phát tâm dõng mãnh trì gi§i Ba-la-mÆt.

S¿ tu chÌ cÓ ª th¿c hành. Dù thông minh tài trí ljn Çâu, dù thâm hi‹u giáo lš ljn Çâu, mà không th¿c hành, thì cÛng vô ích. Chúng ta ÇØng nên quên r¢ng ch» "hành" thÜ©ng Çi theo ch» "h†c" và ch» "tu" (h†c hành, tu hành). ñåo Nho có câu "h†c nhi th©i tÆp chi". ñåo PhÆt låi dåy m¶t cách månh më hÖn: "tu mà không h†c là tu mù; h†c mà không tu là cái Çãi sách". NhÃt là khi Çã mang danh PhÆt tº, Çã th† gi§i mà không gi» gi§i, thì ch£ng khác gì Çem gi§i luÆt cûa PhÆt ra mà phÌ báng và làm trò cÜ©i cho th‰ nhân.

Tinh TÃn Ba La MÆt

D.Mª ÇŠ:

Ngån ng» ta có câu: "ˆn không lo, cûa kho cÛng h‰t". Th¿c vÆy, dù tiŠn rØng båc b‹ mà æn rÒi, ngÒi không, thì cÖ nghiŒp cÛng có ngày tiêu tan. ñÓi v§i ngÜ©i giàu, lÜ©i bi‰ng còn nhÜ th‰, huÓng hÒ ÇÓi v§i ngÜ©i nghèo túng, thì lÜ©i bi‰ng là m¶t chÙng bŒnh rÃt là nguy hi‹m...

¨NgÜ©i làm ru¶ng không siêng næng cày cÃy, bón phân, tát nܧc, thÙc khuya dÆy s§m, lo l¡ng m†i viŒc, thì ljn mùa lúa, ch¡c ch¡n së bÎ thÃt båi, thi‰u trܧc høt sau, n® nÀn vÀy kéo, cä næm buÒn bã.

¨Anh th® máy hay chÎ th® may không siêng næng v§i nghŠ nghiŒp, lÜ©i bi‰ng æn chÖi mãn tháng suÓt næm, vì tiŠn båc không dÜ nên phäi vÃt vä, ljn khi Çau Óm låi càng kh° vô cùng.

¨NgÜ©i Çi buôn bán, không siêng næng thÙc khuya dÆy s§m, mua täo bán tÀn, thì phäi bÎ l‡ lã, thâm thûng nhiŠu ngày, mang công m¡c n®, nên phäi sang tiŒm th‰ ÇÒ, gia tài khánh kiŒt.

Trong Çåo cÛng vÆy, lÜ©i bi‰ng là m¶t cái t¶i. NgÜ©i h†c Çåo không tinh tÃn thÙc khuya dÆy s§m tham thiŠn, quán tܪng, niŒm PhÆt tøng kinh, không lo ho¢ng dÜÖng chánh pháp, cÙ bi‰ng nhác qua ngày, tiêu pha cûa Çàn na thí chû; nhÜ th‰, mình Çã không t¿ Ƕ, thì làm sao Ƕ tha ÇÜ®c? HiŒn tåi không làm l®i ích gì cho Çåo, sau khi ch‰t phäi trä låi n® cho Çàn na thí chû. Nói chung låi, ngÜ©i lÜ©i bi‰ng dù ª ngoài Ç©i hay trong Çåo, dù làm viŒc gì cÛng không thành công.

MuÓn tránh nh»ng ÇiŠu tai håi trên, ta phai tu pháp Tinh tÃn Ba-la-mÆt. 

E.Chánh ÇŠ:

V.ñÎnh nghïa vŠ tinh tÃn Ba-la-mÆt:

"Tinh" là tinh chuyên (ròng r¥t) m¶t viŒc không có xen tåp. "TÃn" là ti‰n t§i mãi mãi không dØng, không gián Çoån hay thÓi lui.

Hai ch» tinh tÃn nói theo nghïa thông thÜ©ng là siêng næng chuyên cÀn; theo Duy thÙc h†c, thì tinh tÃn là m¶t món trong mÜ©i món thiŒn tâm sª, không phäi vŠ phÀn t¶i ác. Bªi vÆy, ngÜ©i siêng næng làm nh»ng ÇiŠu sai qquÃy nhÜ siêng næng Çào tÜ©ng khoét vách, c© båc rÜ®u chè thì không phäi là tinh tÃn, mà duy thÙc h†c g†i là "phóng dÆt" (buông lung).

VI.Thành phÀn cûa tinh tÃn Ba-la-mÆt.

1.Tinh tÃn ngæn các ÇiŠu ác ÇØng sanh: 

Nghïa là nh»ng ÇiŠu ác, tØ trܧc ljn gi© mình chÜa làm ljn, thì tØ nay vŠ sau cÛng phäi tinh tÃn ÇØng cho nó phát sanh. Thí dø, nhÜ tØ trܧc ljn gi© ta không hŠ sát sinh håi vÆt, tr¶m cܧp, gian xäo, trêu hoa ghËo nguyŒt, nói l©i dÓi trá hung ác và c© båc, rÜ®u chè v.v... thì tØ Çây vŠ sau cÛng phäi tinh tÃn thêm lên, có g¡ng gi» gìn ÇØng cho sanh khªi.

2.Tinh tÃn diŒt cho mau các ÇiŠu ác Çã sanh:

Nghïa là nh»ng ÇiŠu ác mà mình Çã l« làm rÒi, thì phäi tinh tÃn diŒt trØ cho mau, thí dø nhÜ ta Çã l« tåo nh»ng t¶i ác nhÜ tham lam tr¶m cܧp, Ça mê s¡c døc, giÆn gi» kiêu cæng, thì nay ta phäi tinh tÃn ÇØng cho nó tæng trܪng thêm n»a, mà trái låi phäi diŒt trØ cho chóng.

3.Tinh tÃn làm cho các ÇiŠu lành phá sinh: 

Nghïa là tØ trܧc ljn nay có nh»ng ÇiŠu lành ta chÜa th¿c hiŒn ÇÜ®c, thì nay ta phäi tinh tÃn cho nó phát hiŒn ra trong hành Ƕng. Thí dø, lâu nay ta chÜa làm nh»ng viŒc tØ thiŒn xã h¶i, bÕ công bÕ cûa ra cÙu giúp ngÜ©i nghèo Çói tÆt nguyŠn, hay là ta chÜa quy y th† gi§i, æn chay niŒm PhÆt, h†c Çåo nghe kinh v.v... thì tØ ngày hôm nay ta phäi tinh tÃn làm cho các ÇiŠu lành này ÇÜ®c phát sinh.

4.Tinh tÃn làm cho các ÇiŠu lành tæng trܪng:

Nghïa là các ÇiŠu lành Çã ÇÜ®c phát sanh rÒi, nay ta phäi tinh tÃn làm cho nó tæng trܪng hÖn n»a. Thí dø ta Çã làm các viŒc tØ thiŒn rÒi, nay ta càng làm thêm n»a, hay ta Çã quy y rÒi, bây gi© phäi tinh tÃn phát nguyŒn trì gi§i. N‰u ta Çã th† ngÛ gi§i rÒi, bây gi© phäi tinh tÃn tu bát quan trai... Tóm låi, tÃt cä các viŒc lành tØ ngoài Ç©i cho ljn trong Çåo, mình Çã làm thì phäi tinh tÃn làm sao cho m‡i ngày ÇÜ®c phát tri‹n.

VII.Phäi tinh tÃn nhÜ th‰ nào m§i Çúng chánh pháp.

Tinh tÃn cÛng nhÜ bÓ thí và trì gi§i, ÇŠu có hai phÜÖng diŒn: 

3.Tinh tÃn có chÃp tܧng:

Có ngÜ©i trܧc m¥t m†i ngÜ©i, thì rÃt tinh tÃn, læn xæn làm viŒc này viŒc khác, tÕ ra cÀn mÅn chæm chÌ Ç‹ ÇÜ®c ti‰ng khen, nhÜng khi không ai dòm ngó,thì låi giäi Çãi. Có ngÜ©i vì ngÜ©i trên la rÀy, quª phåt mà tinh tÃn, nhÜng khi ÇÜ®c t¿ do, không ai ki‹m soát thì låi buông lung. Có ngÜ©i tinh tÃn v§i m¶t tâm lš háo th¡ng, quy‰t hÖn ngÜ©i Ç‹ t¿ cao t¿ Çåi.

Tinh tÃn v§i m¶t døng tâm không trong såch, nhÜ vì danh, vì l®i,vì s®, vì kiêu cæng v.v... ÇŠu là tinh tÃn chÃp tܧng, không Çúng là tinh tÃn Ba-la-mÆt. 

4.Tinh tÃn không chÃp tܧng:

Tinh tÃn không chÃp tܧng tÙc là tinh tÃn m¶t cách chân thành, không vì døc v†ng mà chính vì mình nhiŠu t¶i l‡i, nên quy‰t tâm sºa ch»a, thÃy mình cÀn phäi thoát ra khÕi luân hÒi, nên phäi gÃp rút chuyên cÀn tu luyŒn. NgÜ©i tinh tÃn không chÃp tܧng thì dù ª gi»a Çám Çông hay ª m¶t mình, dù có ngÜ©i nh¡c nhª ki‹m soát hay không, dù Çåt ÇÜ®c quä vÎ cao thÃp v.v... cÛng không bao gi© thay Ç°i š chí và thái Ƕ quy‰t ti‰n cûa mình, mà møc Çích là giäi thoát mình và ngÜ©i ra khÕi cänh kh° sanh tº luân hÒi.

VIII.Công ÇÙc cûa tinh tÃn Ba-la-mÆt.

Trong tÃt cä s¿ nghiŒp vï Çåi ª Ç©i, hay k‰t quä vÈ vang trong Çåo, cái bí quy‰t duy nhÃt Ç‹ thành công là pháp tinh tÃn. Tinh tÃn nhÜ là chÃt dÀu xæng làm cho chi‰c xe hÖi chåy. ñ¶ng cÖ dù tÓt, ngÜ©i lái dù giÕi, con ÇÜ©ng dù b¢ng ph£ng, møc Çích dù gÀn, mà khôngcó dÀu xæng thì chi‰c xe vÅn ª nguyên m¶t ch‡.

Cho nên câu nói cuÓi cùng cûa ÇÙc PhÆt Thích Ca v§i các ÇŒ tº trܧc khi nhÆp diŒt là: "H«i các ngÜ©i, hãy tinh tÃn lên Ç‹ giäi thoát". NgÜ©i th† trì Tam quy, tinh tÃn gi» næm gi§i và làm các ÇiŠu phܧc thiŒn, thì së ÇÜ®c sanh låi làm nhân Çåo, phúc th† song toàn. NgÜ©i tinh tÃn tu ThÆp thiŒn và tu TÙ thiŠn, Bát ÇÎnh thì së sanh vŠ cõi Tr©i døc gi§i, S¡c gi§i và Vô s¡c gi§i. NgÜ©i thÃy các kh° sanh lòng nhàm chán cänh Ç©i, quy‰t tâm dÙt trØ các phiŠn não, tinh tÃn tu ba mÜÖi bäy phÄm tr® Çåo, k‰t quä së chÙng ÇÜ®c bÓn quä Thanh væn. NgÜ©i quán thÃy mÜ©i hai nhân duyên là nguÒn gÓc cûa nhiŠu ki‰p sanh tÜ luân hÒi, tinh tÃn tu hành, quy‰t Çoån trØ mÜ©i hai nhân duyên, së thành quä Duyên giác.Các vÎ BÒ tát, xÙng theo t¿ tánh vô tham cûa mình, tinh tÃn tu pháp bÓ thí ba-la-mÆt; xÙng theo t¿ tánh vô sân, tinh tÃn tu pháp nhÅn nhøc ba-la-mÆt; xÙng theo t¿ tánh vô si, tinh tÃn tu pháp trí huŒ ba-la-mÆt; xÙng theo t¿ tánh thanh tÎnh, tinh tÃn tu pháp trì gi§i ba-la-mÆt; xÙng theo t¿ tánh tÎch tÎnh, tinh tÃn tu pháp thiŠn ÇÎnh ba-la-mÆt ... Tóm låi, các vÎ BÒ tát trong khi tu, vì xÙng theo th‹ tánh chân tâm cûa mình mà tu pháp løc Ƕ, không chÃp ª nÖi ngã tܧng, nhân tܧng, chúng sanh tܧng, th† giä tܧng, không thÃy có mình có ngÜ©i, có næng sª, bÌ thº, thì khi nhân hånh BÒ tát ÇÜ®c viên mãn, së thành quä PhÆt.

Xem th‰ Çû bi‰t công ÇÙc tinh tÃn l§n lao bi‰t chØng nào. Tu pháp môn nào cÛng vÆy, hÍ có tinh tÃn m§i có hiŒu quä, không tinh tÃn thì hoàn toàn thÃt båi.

F.K‰t luÆn:

Giá trÎ và l®i ích cûa tinh tÃn không th‹ nghï bàn, vÆy trong khi làm viŒc Ç©i cÛng nhÜ viŒc Çåo, chúng ta phäi luôn luôn chuÄn bÎ s¤n ÇÙc tinh tÃn, nhÜ ngÜ©i tài x‰ chuÄn bÎ xæng nh§t, trܧc khi làm nh»ng cu¶c hành trình xa xôi. n‰u chúng ta không luyŒn ÇÜ®c ÇÙc tinh tÃn, không chi‰n th¡ng ÇÜ®c tánh giäi Çãi, buông lung thì chúng ta hãy cân nh¡c r¢ng, công viŒc mà chúng ta s¡p làm së hoàn toàn thÃt båi. Công viŒc tu hành, Çi tØ b© mê ljn b‰n ng¶, ÇÜ©ng dài muôn trùng vån d¥m, träi bao bão táp mÜa sa, n‰u không có ÇÜ®c ÇÙc tinh tÃn, nhÜ cái bùa h¶ mŒnh và bí quy‰t ti‰n thû, thì chúng ta chÌ quanh quÄn mãi trong bi‹n sanh tº luân hÒi.

M¶t lÀn n»a, hãy nghe l©i ÇÙc B°n sÜ væng v£ng bên tai:"H«i các ngÜ©i! hãy tinh tÃn lên Ç‹ giäi thoát".

NhÅn Nhøc Ba-La-MÆt

D.Mª ñŠ:

Kinh Hoa Nghiêm có nói: "NhÃt niŒm sân tâm khªi, bá vån chܧng môn khai" (m¶t niŒm lòng sân hÆn n°i lên, thì træm ngàn muôn Ùc cºa nghiŒp chܧng ÇŠu mª ra). ThÆt vÆy, l¡m ngÜ©i vì m¶t phút không d¢n ÇÜ®c cÖn tÙc giÆn, mà Çánh ÇÆp v® con ljn tàn tÆt, ÇÓt phá cûa cäi quš báu cûa ông cha Ç‹ låi, rÒi phäi ân hÆn suÓt Ç©i. L¡m lúc, vì không làm chû ÇÜ®c tánh nóng näy mà tình cÓt nhøc phäi chia ly, nghïa v® chÒng phäi chia rë, bån chí thân trª thành kÈ oán thù...

NgÜ©i h†c Çåo cÛng vÆy, n‰u g¥p nghich cänh không nhÅn nhÎn ÇÜ®c, thÓi chí nän lòng, Çôi khi phäi bΠdža Çày. NhÜ ông ñ¶c giác tiên nhân, vì m¶t niŒm sân hÆn không nhÅn ÇÜ®c mà phäi bÎ mÃt cä næm pháp thÀn thông. Ông UÃt-ÇÀu-lam-phÃt, vì sân hÆn mà phäi dža làm phi ly trùng (chÒn bay). nên sách có nói: "NhÃt sân chi hÕa næng thiêu vån khoänh công ÇÙc chi sÖn" (nghïa là m¶t Çóm lºa sân, có th‹ ÇÓt tan muôn mÅu rØng công ÇÙc).

VÆy muÓn trØ sân hÆn m¶t cách có hiŒu quä, phäi tu pháp NhÅn nhøc Ba-la-mÆt.

E.Chánh ñŠ:

I.ñÎnh nghïa:

"NhÅn" là nhÎn, chÎu Ç¿ng nh»ng cänh trái m¡t nghÎch lòng. "Nhøc" là ÇiŠu sÌ nhøc, ÇiŠu xÃu h°, làm t°n thÜÖng ljn lòng t¿ ái cûa mình.

NhÅn nhøc Ba-la-mÆt là nhÅn nhøc ljn ch‡ cùng t¶t không còn ai có th‹ nhÅn nhøc hÖn th‰ n»a.

II.Thành phÀn cûa nhÅn nhøc Ba-la-mÆt:

4)Thân nhÅn;

ñÓi v§i nghich cänh nhÜ n¡ng mÜa, nóng lånh, Çói khát, Çau Óm, ho¥c bÎ ngÜ©i Çánh ÇÆp, hành hå, làm bÙc não nÖi thân, mình cÛng cam, không phàn nàn hay chÓng c¿ låi. ñây là chÎu Ç¿ng vŠ thân xác.

5)KhÄu nhÅn:

Thân Çã nhÅn chÎu không chÓng låi ngÜ©i mà miŒng cÛng không thÓt ra nh»ng l©i nguyŠn rûa Ƕc ác, trܧc nh»ng l©i må nhøc chua cay, m¡ng nhi‰c tÒi tŒ hay Çánh ÇÆp tàn nhÅn.

6)Ý nhÅn:

NhÅn nhøc cä trong tâm, không cæm h©n, không oán giÆn, không n°i lên š phän ÇÓi, nh»ng tÜ tܪng h¡c ám Ç‹ trä thù.

Trong ba thÙ nhÅn này, "š nhÅn" là khó nhÃt và quan tr†ng nhÃt. Có nhiŠu khi thân có th‹ chÎu Ç¿ng ÇÜ®c c¿c hình, nhÜng miŒng vÅn lÄm bÄm nguyŠn rûa. Thêm m¶t tùng n»a, tuy miŒng không thÓt ra l©i phän ÇÓi, nguyŠn rûa, nhÜng š vÅn ngÃm ngÀm phän ÇÓi, và tÙc giÆn vÅn ÇÓt cháy tim gan.

ñ‰n khi "tâm š" cÛng không ngÃm ngÀm n°i dÆy phän ÇÓi, s¿ tÙc giÆn l¡ng xuÓng tÆn Çáy lòng; ÇÙng trܧc nghÎch cänh, lòng vÅn ph£ng l¥ng nhÜ không, thì nhÅn nhøc m§i thÆt là hoàn toàn.

N‰u bên trong mà chÜa nhÅn nhøc ÇÜ®c, thì th‰ nào giÆn d» cÛng có ngày xuÃt hiŒn ra trong l©i nói và hành Ƕng.

III.Phäi nhÅn nhøc nhÜ th‰ nào m§i Çúng chánh pháp:

3)NhÅn nhøc chÃp tܧng.

NhÅn nhøc vì s® quyŠn th‰; nhÅn nhøc vì Çang n¢m trong hoàn cänh bÃt l®i chÜa th‹ trä thù ÇÜ®c; nhÅn nhøc Ç‹ mong cÀu ÇÜ®c ngÜ©i khen, hay ÇÜ®c chÙc tr†ng, quyŠn cao; nhÅn nhøc vì khinh bÌ ÇÓi thû, hay t¿ cho mình cao hÖn ngÜ©i, không thèm chÃp nê, phän ÇÓi. NhÅn nhøc nhÜ th‰ là nhÅn nhøc chÃp tܧng vì còn do døc v†ng tham, sân, si thúc ÇÄy, chÜa phäi là nhÅn nhøc ba-la-mÆt.

4)NhÅn nhøc không chÃp tܧng.

NgÜ©i tu hånh nhÅn nhøc ba-la-mÆt, trܧc h‰t phäi do š muÓn diŒt trØ lòng sân hÆn, kiêu mån, tÆt ÇÓ, t¿ ái, tham lam... N‰u có ngÜ©i chºi m¡ng, mình phäi bình tïnh t¿ nghï r¢ng: "Ta có làm ÇiŠu gì sai quÃy chæng? N‰u có, thì ta bÎ sÌ nhøc là phäi, ta nên cám Ön ngÜ©i. N‰u ta trong tr¡ng, thì nh»ng l©i sÌ nhøc Ãy có dính líu gì ljn ta Çâu, mà ta phäi kh° tâm nghï t§i?"

HÖn n»a, ngÜ©i tu nhÅn nhøc còn nh¡m møc Çích trau giÒi lòng tØ bi và hÌ xä, ta nhÅn nhøc không oán giÆn, không trä thù là vì ta thÜÖng ngÜ©i, ta muÓn xem m†i ngÜ©i nhÜ thân thu¶c anh em. Ta nhÅn nhøc vì ta không muÓn cu¶c Ç©i là m¶t ÇÃu trÜ©ng, m¶t bãi chi‰n, m¶t lò lºa cûa sân hÆn, ÇÓt thiêu tÃt cä.

Chúng ta hãy tÆp cho ÇÜ®c nhÅn nhøc nhÜ ông Purna trong câu chuyŒn sau Çây: "Khi PhÆt còn tåi th‰, m¶t ÇŒ tº cûa PhÆt Çi qua truyŠn Çåo tåi xÙ Chtonaparanta, là m¶t xÙ có ti‰ng hung ác. PhÆt hÕi ông Purna:

-Ông Çã phát nguyŒn Çem Çåo pháp cûa ta ljn truyŠn bá cho dân xÙ Ãy, nhÜng n‰u h† không nghe, låi còn dùng l©i hung ác m¡ng chºi ông, thì ông nghï sao?

-Båch Th‰ Tôn, con nghï: H† là ngÜ©i tÓt, vì h† không dùng cây Çánh ÇÆp con, hay lÃy Çá ném con. PhÆt hÕi ti‰p:

-N‰u h† lÃy cây Çánh ông, hay dùng Çá ném ông thì sao?

-Båch Th‰ Tôn, con nghï: H† vÅn còn lòng nhân, vì h† không chém gi‰t hay ÇÆp con cho ljn ch‰t. PhÆt låi hÕi:

-N‰u h† chém gi‰t hoÆc Çánh ch‰t ông thì ông nghï sao?

-Båch Th‰ Tôn, con nghï: H† là ân nhân cûa con, vì nh© ho mà con thoát ÇÜ®c thân Çau kh°, bÕ ÇÜ®c túi thúi tha, tØ biŒt Ç©i sÓng khÓn nån này. ñÙc PhÆt khen:

-Hay l¡m! Ông nhÅn nhøc ÇÜ®c nhÜ vÆy, thì m§i có th‹ qua xÙ Ãy truyŠn Çåo ÇÜ®c.

Ông Purna qua xÙ Chronaparanta truyŠn Çåo không bao lâu, dân chúng xÙ Ãy vŠ qui ÇÀu PhÆt pháp cä".

NhÅn nhøc nhÜ ông Purna m§i thÆt Çúng là nhÅn nhøc Ba-la-mÆt, nghïa là nhÅn tØ ngoài thân ljn trong tâm, nhÅn mà không thÃy mình nhÅn và cänh nhøc Ç‹ nhÅn.

IV.Công ÇÙc cûa phép nhÅn nhøc Ba-la-mÆt.

Có nhÅn nhøc thì gia Çình sum h†p, bån h»u tÜÖng thân, t§ thÀy trung tín, ÇÒng bào Çoàn k‰t, th‰ gi§i hòa bình. Riêng ÇÓi v§i bän thân, không nhÅn nhøc thì lºa giÆn thiêu ÇÓt lòng mình và døc v†nh hoành hành, s¿ nghiŒp tiêu tan, m†i ngÜ©i xa lánh, Çåo quä khó tròn. Có nhÅn nh¿c thì lòng tØ chan chÙa, thanh tÎnh tràn lan, s¿ nghiŒp dâng cao, ngÜ©i ngÜ©i quš tr†ng, Çåo quä viên thành.

Vì nhÆn thÃy công ÇÙc l§n lao và quš báu cûa nhÅn nhøc cho nên c° nhân Çã có nh¡n nhû v§i ngÜ©i Ç©i m¶t cách månh më nhÜ sau:

NhÅn nhÅn nhÅn, trái chû oan gia tùng thº tÆn.

Nhiêu nhiêu nhiêu, thiên tai vån h†a nhÃt tŠ tiêu.

M¥c måc måc, vô hån thÀn tiên tùng thº Ç¡c.

HÜu hÜu hÜu, cái th‰ công danh bÃt t¿ do.

Nghïa là:

NhÅn nhÅn nhÅn (than nhÅn, miŒng nhÅn, tâm nhÅn) thì nh»ng ÇiŠu trái chû oan gia tØ Çây dÙt h‰t.

NhÎn nhÎn nhÎn thì ngàn tai muôn h†a ÇÒng th©i tiêu.

Nín nín nín thì cänh gi§i thân tiên vô hån cÛng do Çây mà ÇÜ®c.

Thôi thôi thôi (than, miŒng, thân ÇŠu thôi) thì nh»ng công danh cái th‰ không còn t¿ do.

F.K‰t LuÆn:

Chúng ta không còn nghi ng© gì n»a giá trÎ và công ÇÙc l§n lao, quí báu cûa nhÅn nhøc. Gi© Çây chúng ta chÌ còn quy‰t tâm th¿c hành ngay pháp môn này. NhÃt là ÇÓi v§i PhÆt tº nào Çã nhiŠu lÀn bÎ lºa giÆn tàn phá tâm can, gia Çình và s¿ nghiŒp cûa mình, hãy mau mau tu tÆp phép nhÅn nhøc này. ñØng Ç‹ phäi æn næn, hÓi ti‰c và kh° Çau thêm m¶t lÀn n»a vì lºa nóng giÆn.

KÈ tu hành låi càng gÃp rút th¿a hành pháp môn này. Không có gì tai håi cho s¿ nghiŒp tu hành cûa mình và làm cho ngÜ©i chung quanh khinh l©n, xa lánh b¢ng s¿ nóng giÆn, c¶c c¢n nÖi k¶t kÈ xuÃt gia cÀu Çåo. Dù nh»ng ngÜ©i Ãy có tinh thông kinh Çi‹n bao nhiêu, tu hành bao nhiêu,mà khi thÃy nét m¥t h† ÇÕ gay, gi†ng nói h† quát tháo, dº chÌ h† mÃt t¿ chû, thì ngÜ©i chung quanh không còn tin tܪng ª sÜ tu hành cûa h† n»a, vì s¿ nóng giÆn tÓ cáo m¶t cách hùng hÒn.

Chúng tôi tܪng không cÀn phäi nói nhiŠu hÖn n»a vŠ nh»ng tai håi cûa giÆn d», vì ch¡c r¢ng ai Çã có lÀn giÆn d» cÛng Çã thÃy rõ nhÜ th‰ rÒi.

ñ‹ k‰t luÆn bài này, chúng tôi chân thành cÀu mong cho m†i ngÜ©i cùng chúng tôi, ÇŠu th¿c hành pháp môn nhÅn nhøc này m¶t cách có hiŒu quä, Ç‹ cõi Ç©i thêm phÀn an låc.

thiŠn ÇÎnh Ba La MÆt

G.Mª ÇŠ:

KÈ tu hành muÓn ljn b© giäi thoát hoàn toàn, cÀn phäi tu cä phܧc lÅn huŒ. Trong bÓn Ƕ trܧc cûa løc Ƕ mà chúng ta Çã h†c, chÌ nói vŠ tu phܧc. Trong hai Ƕ cuÓi cùng là ThiŠn ÇÎnh và Trí tuŒ, chúng ta së h†c vŠ tu huŒ.

Trܧc tiên, chúng ta hãy tìm hi‹u tánh cách quan tr†ng và giá trÎ cûa ThiŠn ÇÎnh.

H.Chánh ÇŠ:

IX.ñÎnh nghïa vŠ thiŠn ÇÎnh Ba-la-mÆt:

ThiŠn ÇÎnh là gì? - ThiŠn phiên âm theo ti‰ng Phån là ThiŠn na, xÜa dÎch là tÜ duy, nay các h†c giä dÎch là Tïnh l¿. Tu TÜ duy có nghïa là tu tÆp b¢ng phÜÖng pháp suy nghiŒm, nghiên tÀm và suy cÙu vŠ nh»ng ÇÓi tÜ®ng cûa tâm thÙc. Tïnh l¿ có nghïa là dùng tâm th‹ v¡ng l¥ng Ç‹ thÄm sát các vÃn ÇŠ Çåo pháp.

Còn ch» ñÎnh, phiên âm theo ti‰ng Phån là Tam mu¶i (Samadhi), có nghïa là tÆp trung tâm š vào m¶t ÇÓi tÜ®ng duy nhÃt, không Ç‹ cho tâm š tán loån. H®p hai ch» ThiŠn và ñÎnh låi, ta có m¶t ÇÎnh nghïa chung: TÆp trung tâm š vào m¶t ÇÓi tÜ®ng duy nhÃt không cho tán loån, Ç‹ tâm th‹ ÇÜ®c v¡ng l¥ng và cho tâm døng ÇÜ®c månh më, hÀu quan sát và suy nghiŒm chân lš.

X.Các loåi ThiŠn ñÎnh.

ThiŠn ÇÎnh có th‹ g†i là m¶t trång thái cûa tâm lš, trång thái Ãy g†i là trång thái Tïnh l¿. Song ª Døc gi§i, tâm lš không th‹ có ÇÜ®c trång thái Ãy, vì nó chÌ phát hiŒn ª S¡c gi§i và Vô s¡c gi§i. Rõ hÖn n»a ThiŠn thu¶c vŠ S¡c gi§i và ñÎnh thu¶c vŠ Vô s¡c gi§i. Ÿ m‡i gi§i, ThiŠn và ñÎnh ÇŠu phân làm bÓn cÃp b¿c tØ thÃp lên cao, cho nên có danh tØ là TÙ thiŠn và TÙ ÇÎnh.

TÙ thiŠn và TÙ ÇÎnh này, tuy là k‰t quä cûa công phu tu tÆp ThiŠn ÇÎnh, hay gieo trÒng thiŒn cæn, nhÜng cÛng là chung cho cä PhÆt pháp, cä Th‰ gian pháp, cä Thánh, cä Phàm. Nói rõ hÖn, là dù theo phÜÖng pháp ñåo PhÆt hay phÜÖng pháp nào, n‰u có ÇÜ©ng lÓi, có công phu thì ÇŠu có th‹ Çåt ljn TÙ tthiŠn và TÙ ÇÎnh; nhÜng Çây cÛng chÌ là Th‰ gian pháp mà thôi.

Còn nói vŠ pháp ñÎnh cûa chÜ PhÆt, BÒ tát và A la hán thì khác. ñó là ThiŠn ÇÎnh thu¶c XuÃt th‰ gian pháp, không th‹ phát hiŒn trong phåm vi Døc gi§i, S¡c gi§i và Vô s¡c gi§i ÇÜ®c. MuÓn Çåt ljn trång thái Tïnh l¿ cûa các bÆc Ãy, ngÜ©i ta phäi Çåt ljn s¿ thoát ly tam gi§i. Còn lÄn quÄn trong tam gi§i thì tâm š chÌ có th‹ Çåt ljn TÙ ÇÎnh là cùng.

MuÓn có ÇÜ®c TÙ thiŠn và TÙ ÇÎnh, chÌ phäi thoát ly và Çoån diŒt phiŠn não ª Døc gi§i. NhÜng n‰u muÓn Çåt các pháp ñÎnh vô lÆu thì phäi diŒt trØ tÃt cä các phiŠn não cûa Vô s¡c gi§i.

Trܧc khi mong ljn ÇÜ®c ñÎnh vô lÆu, phäi cÀn ljn ThiŠn, bªi vì ThiŠn là cæn bän cûa ñÎnh. Có ÇÜ®c ngÛ nhãn, løc thông cÛng nh© ThiŠn. Vä låi, ThiŠn có công døng thÄm sát, nghiên cÙu. N‰u muÓn quan niŒm chân lš, tÃt phäi nh© ljn ThiŠn, do Çó ThiŠn là pháp tÓi y‰u cho kÈ h†c Çåo.

ñÙng vŠ phÜÖng diŒn các trình Ƕ cûa ThiŠn, kinh sách có dåy nhÜ sau: 

5.Th‰ gian thiŠn:

ThiŠn này có hai loåi: Cæn bän vÎ thiŠn và Cæn bän tÎnh thiŠn. Cæn bän vÎ thiŠn gÒm có mÜ©i hai phÀn, phân làm ba: TÙ thiŠn, TÙ vô lÜ®ng và TÙ không.

NgÜ©i phàm chán cänh tán loån cûa Døc gi§i thì tu TÙ thiŠn. NgÜ©i muÓn tåo phܧc l§n thì tu TÙ vô lÜ®ng. KÈ nhàm chán cänh S¡c gi§i chÆt hËp thì tu TÙ không. Vì mÜ©i hai phÀn ThiŠn này có th‹ làm cæn bän cho thiŒn pháp xuÃt th‰ gian, nên g†i là Cæn bän thiŠn. V§i låi, an trú trong mÜ©i hai phÀn Ãy, ngÜ©i tu ThiŠn còn Üa thích cäm giác låc th† cûa ThiŠn, nên g†i là Cæn bän vÎ thiŠn.

Cæn bän tÎnh thiŠn, phân làm hai: Løc diŒu môn và ThÆp løc Ç¥c th¡ng. Ai có huŒ tánh nhiŠu thì tu Løc diŒu môn, kÈ nào có ÇÎnh tánh nhiŠu thì tu ThÆp løc Ç¥c th¡ng. Nh»ng ai có huŒ tánh và ÇÎnh tánh ÇŠu nhau thì có th‹ tu cä hai loåi. Vì ngÜ©i ta có th‹ cæn cÙ vào pháp ThiŠn này Ç‹ phát sinh vô lÆu trí, không phäi chÌ thuÀn h»u lÆu, nhÜ ª Cæn bän vÎ thiŠn, nên g†i là Cæn bän tÎnh thiŠn.

Tuy nhiên, cä hai loåi ÇŠu chÌ là th‰ gian thiŠn mà thôi, vì trܧc th©i PhÆt giáng th‰, phép ThiŠn này Çã có.

6.XuÃt th‰ gian thiŠn: 

Pháp ThiŠn này là cûa bÆc xuÃt th‰. Có bÓn thÙ ThiŠn quán: Cºu tܪng quán, Bát bÓi xä quán, Bát th¡ng xÙ quán và ThÆp nhÃt thi‰t xÙ quán. Tu bÓn thÙ ThiŠn quán này, tuy là lÃy các pháp h»u vi làm ÇÓi tÜ®ng suy nghiŒm, nhÜng có th‹ Çi ljn k‰t quä ly døc, phát sinh vô lÆu trí, nên g†i là XuÃt th‰ gian thiŠn.

7.XuÃt th‰ gian thÜ®ng thÜ®ng thiŠn:

ñây là pháp ThiŠn cao t¶t cûa các bÆc Çåi nhân. Kinh ñåi Trì có giäi vŠ chín môn Çåi thiŠn này nhÜ sau:

-M¶t là "T¿ tánh thiŠn" nghïa là quán sát thÆt tܧng cûa t¿ tâm, không cÀn lÃy ÇÓi tÜ®ng ngoåi cänh.

-Hai là "NhÃt thi‰t thiŠn", có công næng t¿ hành và hóa tha.

-Ba là "Nan thiŠn", môn thiŠn gian nan, thâm diŒu, khó tu.

-BÓn là "NhÃt thi‰t môn thiŠn", có nghïa là tÃt cä các pháp ThiŠn ÇÎnh ÇŠu do môn (cºa) này mà phát xuÃt.

-Næm là "ThiŒn nhân thiŠn", môn thiŠn cûa nh»ng chúng sanh có Çåi thiŒn cæn cùng tu.

-Sáu là "NhÃt thi‰t hånh thiŠn", bao nhi‰p tÃt cä các hånh pháp cûa ñåi thØa.

-Bäy là "TrØ não thiŠn", có næng l¿c trØ diŒt phiŠn não, kh° Çau cho chúng sanh.

-Tám là "Thº th‰ tha th‰ låc thiŠn", có næng l¿c làm cho chúng sanh an låc trong hiŒn tåi và tÜÖng lai.

-Chín là "Thanh tÎnh tÎnh thiŠn", có næng l¿c Çoån trØ hoàn toàn các ho¥c nghiŒp, và chÙng ÇÜ®c TÎnh báo Çåi BÒ ÇŠ. ñ‰n môn ThiŠn này, tâm š hoàn toàn thanh tÎnh và låi cÛng không còn thÃy cái tܧng thanh tÎnh Ãy n»a, nên g†i là TÎnh báo.

XI.Công Næng Cûa ThiŠn ñÎnh.

Theo BÒ tát hånh, có th‹ tu tÆp ThiŠn ÇÎnh và Çåt ljn mÜ©i k‰t quä tÓt ÇËp sau Çây:

·M¶t là ÇÜ®c an trø trong pháp thÙc uy nghi. Tu ThiŠn ÇÎnh phäi theo pháp thÙc mà hành trì, nhÜ vÆy träi qua m¶t th©i gian khá lâu, thì ngÛ cæn ÇÜ®c tÎch tÎnh, chánh ÇÎnh phát khªi, không cÀn s¿ cÓ g¡ng mà vÅn ÇÜ®c an trø trong pháp thÙc oai nghi.

·Hai là ÇÜ®c th¿c hành cänh gi§i tØ bi. Khi tu ThiŠn ÇÎnh, thì gi» ÇÜ®c tâm tØ bi, thÜÖng yêu chúng sanh, muÓn cho tÃt cä ÇÜ®c an °n.

·Ba là không còn phiŠn não. Nh© næng l¿c ThiŠn ÇÎnh mà các phiŠn não tham, sân, si không còn phát sanh n»a.

·BÓn là gìn gi» ÇÜ®c. Không cho s¡c, thanh, hÜÖng, vÎ, xúc lay Ƕng.

·Næm là vui vÈ låc thú. Xem ThiŠn ÇÎnh là m¶t món æn ngon lành hÖn tÃt cä các món æn khác trong th‰ gian.

·Sáu là xa lìa ÇÜ®c ái døc. M¶t khi tâm niŒm Çã l¡ng yên, ái døc không còn phát sanh và làm nhiÍm trܧc ÇÜ®c n»a.

·Bäy là tuy chÙng ÇÜ®c chân không, nhÜng không bao gi© bÎ rÖi vào ch‡ chÃp Çoån diŒt hÜ vô.

·Tám là cªi mª ÇÜ®c tÃt cä nh»ng dây trói bu¶c s¿ giäi thoát.

· Chín là khai phát ÇÜ®c trí huŒ vô lÜ®ng và an trú trong cänh gi§i cûa chÜ PhÆt.

·MÜ©i là Çåt ljn s¿ giäi thoát thành thøc, ljn ch‡ mà tÃt cä các ho¥c nghiŒp không còn nhiÍu loån ÇÜ®c n»a.

I.K‰t luÆn:

Chúng ta có th‹ tóm t¡t thành quä tÓt ÇËp cûa ThiŠn ÇÎnh nhÜ sau:

NgÛ cæn ÇÜ®c t¿ tåi, phiŠn não ÇÜ®c dÙt trØ, tØ bi ÇÜ®c mª r¶ng, trí huŒ ÇÜ®c phát chi‰u, cänh gi§i giäi thoát ÇÜ®c phô bày ra trܧc m¡t. M¶t pháp môn có công næng quš báu, có diŒu døng phi thÜ©ng nhÜ th‰, làm sao chúng ta có th‹ bÕ qua ÇÜ®c?

Mong r¢ng vì nh»ng l®i ích thi‰t th¿c nói trên, quí vÎ PhÆt tº hãy g¡ng công tu tÆp pháp môn ThiŠn ÇÎnh này cho chóng có k‰t quä. 

trí huŒ Ba-La-MÆt

G.Mª ñŠ:

Trong ñåo PhÆt, hai ti‰ng vô minh ÇÜ®c nh¡c nhª ljn luôn, vì chính vô minh là nguÒn gÓc, là ÇÀu giây mÓi nh® cûa Çau kh° cûa sanh tº luân hÒi. PhÆt thÜ©ng dåy: "Cái kh° cûa låc Çà, cûa lØa ng¿a chª n¥ng mãn ki‰p, cái kh° trôi læn trong tam gi§i chÜa g†i r¢ng kh°. Ngu si không trí huŒ, tin tܪng sai låc, không bi‰t hܧng Çi, cái Ãy m§i thÆt là kh°."

Ngài còn dåy m¶t cách månh më, dÙt khoát hÖn: "Si là gÓc cûa muôn t¶i l‡i, Trí huŒ là gÓc cûa muôn hånh lành". Chúng ta là PhÆt tº, chúng ta không muÓn gây t¶i l‡i Ç‹ phäi chÎu quä kh° Çau, chúng ta chÌ mong làm ÇÜ®c các hånh lành Ç‹ hܪng phܧc quä và ÇÜ®c giäi thoát. VÆy tÃt nhiên chúng ta phäi tu huŒ. Trong các môn tu huŒ, thì trí huŒ Ba-la-mÆt là hÖn cä.

H.Chánh ñŠ:

V.ñÎnh nghïa:

Trí huŒ là gì? - "Trí" phiên âm ch» Phån là Phã-na; "HuŒ" phiên âm ch» Phån là Bát-nhã. "Trí" có nghïa là quy‰t Çoán; "HuŒ" có nghïa là giän tråch. T¿ Çi‹n PhÆt h†c Trung hoa ÇÎnh nghïa nhÜ sau: "Trí là bi‰t Tøc lj và HuŒ là thông hi‹u chân lj".

CÛng có th‹ nói: Trí là th‹ tánh sáng suÓt trong såch, HuŒ là cái diŒu døng xét soi t¿ tåi. Trí huŒ Ba-la-mÆt là th‹ tánh sáng suÓt có khä næng soi sáng s¿ vÆt m¶t cách thÃu Çáo tinh tÜ©ng ljn nÖi ljn chÓn, không th‹ sai lÀm ÇÜ®c.

VI.Các loåi trí huŒ:

Trí huŒ nhÜ ÇÎnh nghïa trên là trí huŒ cûa ñåo PhÆt, chÙ không phäi trí huŒ ph° thông, thÜ©ng dùng trong các s¿ h†c hÕi hi‹u bi‰t, suy luÆn h¢ng ngày trong Ç©i.

Theo tri‰t h†c PhÆt giáo, khä næng nhÆn thÙc có hai loåi: hiŒn lÜ®ng và t› lÜ®ng.

1.HiŒn lÜ®ng: là s¿ nhÆn bi‰t tr¿c ti‰p không cÀn qua trung gian suy luÆn. HiŒn lÜ®ng låi chia làm hai:

-Chân hiŒn lÜ®ng, là nhÆn thÙc trøc ti‰p mà Çúng.

-T® hiŒn lÜ®ng, là s¿ nhÆn bi‰t tr¿c ti‰p mà sai.

2.T› lÜ®ng: là s¿ nhÆn bi‰t qua trung gian suy luÆn. T› lÜ®ng cÛng có hai thÙ:

-Chân t› lÜ®ng, là lÓi hi‹u bi‰t b¢ng suy luÆn Çúng Ç¡n.

-T® t› lÜ®ng, là lÓi hi‹u bi‰t b¢ng suy luÆn mà sai lÀm.

HiŒn lÜ®ng cûa ÇÎa vÎ phàm phu rÃt kém cÕi và phÀn nhiŠu là t® hiŒn lÜ®ng.

T› lÜ®ng cûa ÇÎa vÎ phàm phu låi còn kém cÕi hÖn n»a và phÀn nhiŠu là t® tû lÜ®ng. 

ñÙng vŠ phÜÖng diŒn tính chÃt, ñåo PhÆt chia trí huŒ ra làm hai loåi l§n là "Cæn bän trí" và "HÆu Ç¡c trí".

7)Cæn bän trí:

Cæn bän trí, là giác tính minh diŒu mà m‡i chúng sanh vÓn Çã có s¤n, nhÜng vì bÎ phiŠn não che lÃp, nên chÜa phát chi‰u ra ÇÜ®c. Có th‹ so sánh cæn bän trí nhÜ là m¶t chÃt kim khí quí báu (vàng, båc) Çang ª trong trång thái khoáng chÃt, n¢m lÅn l¶n v§i ÇÃt Çá (phiŠn não vô minh).

8)HÆu Ç¡c trí:

HÆu Ç¡c trí, là trí huŒ, có ÇÜ®c nh© công phu tu tÆp nhÜ trì gi§i, thiŠn ÇÎnh v.v... Có th‹ so sánh HÆu Ç¡c trí nhÜ chÃt kim khí (vàng, båc) ÇÜ®c l†c tØ khoáng chÃt ra và không còn lÅn l¶n v§i ÇÃt Çá, bøi b¥m n»a (phiŠn não, vô minh).

Theo Duy thÙc h†c, sau khi Çåt ljn ÇÎa vÎ Giác ng¶, nghïa là có ÇÜ®c "HÆu Ç¡c trí", thì tám thÙc chuy‹n thành bÓn trí:

-ThÙc thÙ tám, A låi da có tác døng là chÃp trì sanh mång và chûng tº, ÇÜ®c Çåt ljn ÇÎa vÎ vô lÆu và bi‰n thành "ñåi viên chûng trí" (trí sáng nhÜ bÙc gÜÖng l§n và tròn ÇÀy, tÜ®ng trÜng cho bi‹n cä chÖn nhÜ).

-  ThÙc thÙ bäy, Måt na có tác døng là chÃp ngã, bi‰n thành "Bình Ç£ng tánh trí" (trí có næng l¿c nhÆn thÙc tính cách bình Ç£ng, vô ngã cûa vån pháp).

-ThÙc thÙ sáu, Ý thÙc có tác døng là phân biŒt, bi‰n thành "DiŒu quan sát trí" (trí có næng l¿c quan sát thâm diŒu).

-Næm thÙc cuÓi (nhãn thÙc, nhï thÙc, tÏ thÙc, thiŒt thÙc, thân thÙc) bi‰n thành "Thành sª tác trí" (trí có næng l¿c nhÆn thÙc cùng kh¡p và thÀn diŒu).

VII.Làm th‰ nào Ç‹ có ÇÜ®c trí huŒ:

MuÓn có ÇÜ®c trí huŒ, ÇÙc PhÆt ch‰ ra nhiŠu pháp tu. Trong sÓ nhiŠu pháp tu Ãy thì "Væn, TÜ, Tu" và "Gi§i, ñÎnh, HuŒ" là nh»ng pháp thÜ©ng ÇÜ®c nh¡c nh« và th¿c hành nhiŠu nhÃt.

5)Væn, TÜ, Tu.

Væn, TÜ, Tu là ba pháp tu Ç‹ có ÇÜ®c trí huŒ:

-Væn huŒ: là huŒ do tai nghe âm thanh, m¡t thÃy væn t¿ cûa PhÆt, hay qua các kinh Çi‹n mà hi‹u ÇÜ®c nghïa lš.

-TÜ huŒ: là huŒ do trí suy nghï, tìm tòi, rõ ÇÜ®c nghïa lš, hi‹u ÇÜ®c s¿ thÆt.

-Tu huŒ: là huŒ do tu hành th‹ nghiŒm và th‹ nhÆp chân lš, mà giác ng¶, chÙng ÇÜ®c s¿ thÆt.

Væn, tÜ, tu rÃt tÜÖng quan mÆt thi‰t v§i nhau, hành giä cÀn phäi chuyên tu cä ba thÙ, không th‹ bÕ qua m¶t thÙ nào mà thành t¿u ÇÜ®c. Hãy nghe PhÆt dåy:

"Væn huŒ, tÜ huŒ, tu huŒ, ba môn khuy‰t m¶t không ÇÜ®c. N‰u nghe mà không suy nghï, thì nhÜ làm ru¶ng mà không gieo må; n‰u suy nghï mà không tu, thì nhÜ làm ru¶ng mà không tát nܧc, bØa cÕ, rÓt cu¶c không có k‰t qqquä. Ba huŒ ÇÜ®c ÇÀy Çû thì chÙng quä Tam thØa? " (Sa Di thÆp gi§i).

6)Gi§i.

là l©i ræn dåy cûa PhÆt (xem låi bài Trì gi§i Ba la mÆt).

7)ñÎnh:

là thiŠn ÇÎnh, gi» cho tâm š không loån Ƕng, Ç‹ suy nghiŒm ljn nh»ng vÃn ÇŠ cæn bän cûa ñåo (xem låi bài ThiŠn ñÎnh Ba la mÆt).

8)HuŒ:

là s¿ phát chi‰u cûa Trí, sau khi Çã tÄy såch phiŠn não và vô minh.

Gi§i, ñÎnh, HuŒ tÜÖng quan mÆt thi‰t v§i nhau: Do trì gi§i mà thân thân tâm không loån Ƕng. Do thân tâm không loån Ƕng mà tâm trí ÇÜ®c ñÎnh. Tâm trí khi Çã ÇÎnh thì Trí huŒ phát chi‰u.

NgÜ®c låi, Trí huŒ phát chi‰u thì Tâm dÍ ÇÎnh, Tâm Çã ÇÎnh thì Trì gi§i không khó khæn.

Tóm låi gi§i, ÇÎnh, huŒ ÇŠu tÜÖng duyên tÜÖng quan mÆt thi‰t v§i nhau, m¶t cái tæng thì hai cái kia cÛng tæng, m¶t cái giäm thì hai cái kia cÛng giäm.

XII.Công Næng Cûa ThiŠn ñÎnh.

NhÜ chúng ta Çã thÃy trong phÀn chia loåi, trí huŒ khi Çã Çåt ljn ÇÎa vÎ Giác ng¶ (tám thÙc chuy‹n thành bÓn trí) thì công næng, diŒu døng cûa nó r¶ng l§n vô cùng, không th‹ nói h‰t. Tuy th‰, Ç‹ có m¶t quan niŒm tÜÖng ÇÓi rõ ràng, chúng ta có th‹ nêu lên ba công næng chính cûa trí huŒ nhÜ sau:

1.DÙt trØ phiŠn não: PhiŠn não là do mê lÀm phát sinh. Khi trí huŒ Çã có thì mê lÀm phäi mÃt, nhÜ khi ánh sáng phát ra thì bóng tÓi tÃt phäi tan bi‰n. Mê lÀm Çã mÃt thì phiŠn não tÃt không còn phát sinh n»a.

2.Chi‰u sáng s¿ vÆt: S¿ vÆt bÎ vô minh che khuÃt, nhÜ màn sÜÖng s§m che phû cänh vÆt, nay trí huŒ phát chi‰u vào s¿ vÆt, ch£ng khác gì khi ánh sáng m¥t tr©i lên, thì màn sÜÖng ¡t phäi tan bi‰n, lúc bÃy gi© th¿c tܧng, th¿c tánh cûa s¿ vÆt ÇÜ®c l¶ bày nhÜ thÆt.

3.Th‹ nhÆp chân lš: Khi bÎ vô minh phû lÃp, ngæn che thì ta v§i ngÜ©i, ta v§i vÆt tܪng nhÜ riêng biŒt, sai khác. Nay nh© trí huŒ soi sáng, thÃy rõ ÇÜ®c tâm cänh ÇŠu chÖn không nên th‹ nhÆp ÇÜ®c chân lš, giác ng¶ hoàn toàn. 

I.K‰t LuÆn:

Giá trÎ công næng cûa trí huŒ không th‹ nói h‰t. Nó là cÙu cánh cûa ngÜ©i PhÆt tº. CÙu cánh Ãy, chúng ta phäi cÓ Çåt cho ÇÜ®c.

Trܧc khi nhÆp Ni‰t Bàn, ÇÙc PhÆt cÛng Çã thi‰t tha khuyên các ÇŒ tº, phäi trau dÒi trí huŒ nhÜ sau:

"Trí huŒ là chi‰c thuyŠn kiên cÓ chª khÕi bi‹n già, Çau, ch‰t; là ng†n Çèn l§n chói sáng vô minh h¡c ám, là liŠu thuÓc hay ch»a h‰t thäy bŒnh tÆt, là chi‰c búa s¡t ch¥t gãy cây phiŠn não. VÆy các ngÜ©i phäi lÃy s¿ nghe, s¿ suy nghï, s¿ tu tÆp mà t¿ tæng ích cho trí huŒ mình". (Kinh Di Giáo).

Nh»ng l©i nh¡n nhû thÓng thi‰t cûa ÇÙc B°n sÜ, chúng ta không th‹ không ghi nh§ và th¿c hành ÇÜ®c. Vä chæng, trong sáu Ƕ Ba-la-mÆt mà chúng ta Çã h†c trong ba bài vØa qua, møc Çích cÛngchÌ Ç‹ dÅn ljn Ƕ thÙ sáu là Trí huŒ, cái mÙc Ƕ cuÓi cùng cûa Çåo Giác ng¶ và giäi thoát.

CÀu mong tÃt cä quš vÎ PhÆt tº có ÇÜ®c trí huŒ Ç‹ t¿ Ƕ và Ƕ tha ljn bên kia b© giäi thoát.

T°ng k‰t vŠ Løc ñ¶ Ba-La-MÆt

ñåo PhÆt là Çåo tØ bi, mà cÛng là Çåo giác ng¶.TØ bi thu¶c vŠ phܧc, giác ng¶ thu¶c vŠ huŒ. Phܧc và HuŒ là hai cánh làmcho con chim Çåi bän là hành giä bay th£ng ljn b© giäi thoát. Do Çó, trong kinh thÜ©ng nói: "Phܧc, HuŒ song tu m§i thành ngôi chánh giác". Trong sáu pháp Ba-la-mÆt, bÓ thí và nhÅn døc thu¶c vŠ tu phܧc; thiŠn ÇÎnh và trí huŒ thu¶c vŠ tu huŒ; còn trì gi§i và tinh tÃn là hai chÃt liŒu có công døng ki‹m soát và ÇÓc thúc cho viŒc tu phܧc và tu huŒ ÇÜ®c thành t¿u hoàn toàn.

N‰u chúng ta Çem so sánh m¶t cách m¶c måc và ÇÖn giän, sáu pháp Ba-la-mÆt v§i chi‰c thuyŠn Bát nhã ÇÜa ngÜ©i tØ b© mê ljn b‰n giác, thì: TØ bi là thÙc æn; nhÅn nhøc là nܧc uÓng, tinh tÃn là cánh buÒm và chèo, trì gi§i là bánh lái, thiŠn ÇÎnh là la-bàn và trí huŒ là Çèn ÇuÓc. Sáu thÙ Ãy cÀn thi‰t cho ngÜ©i thûy thû là hành giä, thi‰u m¶t thÙ, ngÜ©i thûy thû së g¥p khó khæn trong công cu¶c hành trình vån d¥m cûa mình.

ñÙng vŠ m¶t khía cånh khác Ç‹ nhÆn xét giá trÎ cûa løc Ƕ, chúng ta së thÃy nhÜ th‰ này: BÓ thí và nhÅn nhøc thu¶c vŠ Bi, thiŠn ÇÎnh và trí huŒ thu¶c vŠ Trí, còn gi§i và tinh tÃn thu¶c vŠ DÛng. M¶t PhÆt tº hoàn toàn phäi có Çû ba phÜÖng diŒn Bi, Trí, DÛng m§i mong Çi ljn b© giác ng¶ m¶t cách thông suÓt và nhanh chóng.

VÆy trông mong quí vÎ PhÆt tº tåi gia cÛng nhÜ xuÃt gia, trong khi h†c và hành sáu pháp Ba-la-mÆt, ÇØng nên xem thÜ©ng m¶t pháp nào. Có nhÜ th‰ m§i Çû phÜÖng tiŒn và næng l¿c Ç‹ t¿ Ƕ và Ƕ tha, ljn nÖi cùng t¶t và Çúng v§i š nghïa Ba-la-mÆt.