I. Mª ÇÀu:

ñåo PhÆt là m¶t tôn giáo cûa trí tuŒ, cûa s¿ Çào luyŒn tâm linh (cultivation of mind); nhÜng trên Çà phát tri‹n cûa nó, cÛng là m¶t nŠn tín ngÜ«ng nhân gian, hòa vào n‰p sÓng cûa quÀn chúng.
"Mái chùa che chª hÒn dân t¶c.
N‰p sÓng muôn Ç©i cûa t° tông."
N‰p sÓng Ãy là n‰p sÓng tín ngÜ«ng g¡n liŠn v§i niŠm tin, v§i nh»ng nhu cÀu tình cäm cûa con ngÜ©i.  Nó bi‹u l¶ trong nh»ng hình thÙc th© phøng, nh»ng hình thái lÍ nghi trong khung cänh gia Çình hay dܧi mái chùa rÒi thÃm sâu vào tâm hÒn, hoà vào cu¶c sÓng, tåo thành niŠm tin và trª nên m¶t khía cånh thiêng liêng (sacred aspect), không th‹ tách r©i trong toàn b¶ cu¶c sÓng cûa ngÜ©i PhÆt tº.  Th©i gian và tính cách ph° cÆp (universal) cûa n‰p sÓng tín ngÜ«ng Ãy Çã giúp cho con ngÜ©i g¡n liŠn v§i Çåo PhÆt nhÜng ÇÒng th©i cÛng làm cho n‰p sÓng Ãy pha tr¶n nhiŠu màu s¡c, làm mÃt Çi š nghïa trong sáng nguyên thûy (original clear meaning) cûa nó Ç‹ nhiŠu khi, ª nhiŠu nÖi và v§i nhiŠu ngÜ©i chÌ còn nhÜ m¶t hình thÙc mê tín dÎ Çoan (superstition).  Do vÆy, trong tinh thÀn nh»ng l©i PhÆt dåy, có hai ÇiŠu cÀn kh£ng ÇÎnh trܧc khi tìm hi‹u š nghïa cûa nh»ng hình thÙc trong n‰p sÓng tín ngÜ«ng này:

1. Dù trª thành m¶t nŠn tín ngÜ«ng nhân gian, dù chÃp nhÆn m†i hình thÙc tín ngÜ«ng bän xÙ (local belief) không phÜÖng håi ljn nh»ng giá trÎ Çåo ÇÙc (ethical value) ph° quát nhÜng ñÙc PhÆt và ñåo PhÆt tØ chÓi m†i viŒc làm vô nghïa, m†i niŠm tin mù quáng, m†i hình thÙc không chÙa Ç¿ng n¶i dung lành månh.  Nh»ng ÇiŠu mê tín dÎ Çoan ho¥c vô nghïa mà ta thÃy trong sinh hoåt tín ngÜ«ng PhÆt giáo hiŒn nay là sän phÄm cûa nh»ng tâm hÒn y‰u ÇuÓi và cûa s¿ tr¶n lÅn nh»ng hình thÙc tín ngÜ«ng bän ÇÎa vào nh»ng lúc mà ñåo PhÆt suy tàn chÙ không phäi là cûa chính ñåo PhÆt.
2. TÃt cä nh»ng hình thÙc th© phøng và nh»ng hình thái lÍ nghi trong ñåo PhÆt ÇŠu ÇÜ®c coi là nh»ng phÜÖng tiŒn thiŒn xäo (skillful means) Ç‹ con ngÜ©i giao cäm v§i ñÙc PhÆt và v§i th‰ gi§i tâm linh (spiritual world) trong lành, Ç‹ con ngÜ©i Çào luyŒn tâm thÙc, nâng cao Ç©i sÓng tâm linh và trí tuŒ cûa mình.  ñó là nh»ng hình thÙc cûa m¶t ñåo sÓng (living Buddhism) Ç‹ con ngÜ©i sÓng Çåo (practice Buddha's teachings) chÙ không phäi là cÙu cánh (ultimate) Ç‹ con ngÜ©i bu¶c mình vào và ch‰t cÙng ª trong Çó.  ñó là phÜÖng tiŒn khéo lành cÀn thi‰t cho ngÜ©i PhÆt tº trên con ÇÜ©ng tu h†c Çåo giäi thoát, giác ng¶ chÙ không phäi là tÃt cä.

1. Th© hình tÜ®ng chÜ PhÆt, BÒ Tát: Hình tÜ®ng chÜ PhÆt, BÒ Tát là hình änh cûa nh»ng con ngÜ©i Giác Ng¶, Giäi Thoát, là bi‹u tÜ®ng cûa TØ Bi, Trí TuŒ, Thanh TÎnh (purity), H› Xä (joyfulness, equanimity), Bao Dung (tolerance); nh»ng phÄm cách (virtues) cao ÇËp nhÃt cûa con ngÜ©i, nh»ng bi‹u l¶ (manifestations) vËn toàn nhÃt cûa PhÆt tánh,  Chân tánh.  Th© phøng, lÍ bái các hình tÜ®ng chÜ PhÆt, BÒ Tát chính là th© phøng, lÍ bái nh»ng phÄm cách cao ÇËp cûa PhÆt, BÒ Tát.  Nói cách khác, th© phøng, lÍ bái hình tÜ®ng chÜ PhÆt, BÒ Tát là Ç‹ nÜÖng vào nh»ng hình tÜ®ng này mà trª vŠ v§i Chân tánh, PhÆt tánh, nh»ng khä næng cao quš (noble potentials) nhÃt s¤n có ª nÖi mình mà trong cu¶c sÓng chúng ta thÜ©ng vùi chôn, quên lãng vì cÙ mãi chåy Çu°i theo nh»ng äo änh mù quáng.  M¥t khác, v§i nguyŒn l¿c TØ Bi, chÜ PhÆt, BÒ Tát lúc nào cÛng có m¥t gi»a cõi Ç©i.  Th© phøng, lÍ bái hình tÜ®ng chÜ PhÆt, BÒ Tát là cách Ç‹ giao cäm, ti‰p nhÆn nguyŒn l¿c TØ Bi Çó cûa PhÆt, BÒ Tát Ç‹ mình có thêm sÙc månh tinh thÀn mà vÜ®t qua nh»ng cänh ng¶ khó khæn, hoån nån trong Ç©i.

        Trong š nghïa Çó, ngÜ©i PhÆt tº Çem lòng thành kính Ç‹ th© phøng, lÍ bái chÜ PhÆt, BÒ Tát mà không s® sŒt, không cÀu xin ân huŒ, không có thái Ƕ cûa kÈ nô lŒ, phøc tòng.

1. Các vÎ T° SÜ: là các bÆc ThÀy hܧng dÅn ta trên con ÇÜ©ng tu h†c, là nh»ng vÎ Çã truyŠn thØa (transmit) PhÆt Pháp gi»a th‰ gian này.  Nh© các vÎ mà chúng ta ngày nay, dù cách PhÆt Çã lâu xa mà vÅn còn nghe ÇÜ®c PhÆt Pháp, vÅn còn PhÆt Pháp Ç‹ soi sáng, hܧng dÅn ta trong cu¶c Ç©i.  Th© phøng, lÍ bái các vÎ T° SÜ ho¥c các bÆc ThÀy hܧng dÅn là Ç‹ bi‹u l¶ lòng bi‰t Ön ÇÓi v§i nh»ng ngÜ©i Çã nuôi dÜ«ng nguÒn c¶i tâm linh cho Ç©i sÓng cûa mình.  M¥t khác, các vÎ là hình änh cûa nh»ng tÃm gÜÖng sáng trong s¿ tu h†c PhÆt Pháp và Çem PhÆt Pháp mà phøng s¿ con ngÜ©i.  Th© phøng, lÍ bái các vÎ là hình thÙc Ç‹ t¿ nh¡c nhª, giáo døc mình, noi theo nh»ng tÃm gÜÖng sáng Çó mà n° l¿c, tinh cÀn tu h†c và phøng s¿ sao cho xÙng Çáng v§i công Ön cûa nh»ng ngÜ©i Çi trܧc Çã trao truyŠn, ÇØng Ç‹ cho PhÆt Pháp bÎ lu m© vì mình.
2. HÜÖng Linh: là nh»ng nÜ©i thân yêu Çã mÃt; thÜ©ng là T° Tiên, Ông Bà, Cha MË và nh»ng h† hàng thân thu¶c không còn sÓng ª Ç©i.  ñó là nh»ng th‰ hŒ Çi trܧc, nh© Çó mà có mình ngày nay.  Th© phøng, lÍ bái các hÜÖng linh là Ç‹ bi‹u l¶ lòng bi‰t Ön ÇÓi v§i nh»ng ngÜ©i Çã cho mình có m¥t ª Ç©i, Ç‹ nh¡c nhª gÓc rÍ huy‰t thÓng cûa mình, Ç‹ thÃy mình là trong liên hŒ v§i quá khÙ, có b°n phÆn gi» gìn, tô bÒi nh»ng di sän quš báu cûa tiŠn nhân mà truyŠn låi cho con cháu tÜÖng lai.  ñây là m¶t bi‹u l¶ ÇËp Çë cûa Çåo lš truyŠn thÒng Báo Hi‰u "uÓng nܧc nh§ nguÒn", "æn quä nh§ kÈ trÒng cây" cûa dân t¶c, m¶t ñåo lš mà ñÙc PhÆt ca ng®i, và ñåo PhÆt Çã nuôi dÜ«ng cho dân t¶c; cø th‹ là v§i ngày LÍ Vu Lan Báo Hi‰u (Ullambaba, Ceremony of filial piety) R¢m Tháng Bäy và v§i nh»ng lÍ th† tang (Ceremony of wearing mourning clothes), cúng kœ ngÜ©i thân Çã mÃt.  Có th‹ nói, Çây là nh»ng nét ÇËp nhÃt cûa væn hóa con ngÜ©i mà nòi giÓng ta Çã có ÇÜ®c và Çã nh© ñåo PhÆt mà ÇÜ®c gìn gi» cho ljn ngày nay.

III. Các phÄm vÆt th© phøng

                Ÿ các bàn th© hình tÜ®ng chÜ PhÆt, BÒ tát, T° SÜ, các HÜÖng Linh thÜ©ng có các phÄm vÆt th© phøng nhÜ Nhang, ñèn, Hoa, Quä, Nܧc trong.

1. Nhang (incense) thÜ©ng là nhang trÀm vì mùi trÀm có cái khí vÎ thanh thoát, nhË nhàng.  ñÓt nhang Ç‹ cúng dÜ©ng là Ç‹ bi‹u l¶ cái š nguyŒn tiêu trØ bän ngã vÎ k›, nhÕ nhen nhÜ cây nhang Çang ÇÓt cháy Ç‹ sÓng v§i cái Tâm tu h†c r¶ng l§n mà mang hÜÖng thÖm cûa Gi§i (Sila, precept), ñÎnh (samadhi, Concentration), HuŒ (prajna, wisdom), hÜÖng thÖm cûa s¿ Giäi Thoát khÕi các phiŠn não (free from defilements) và Giäi Thoát khÕi các s¿ thÃy, bi‰t sai lÀm (free from wrong perceptions) ljn cho m†i ngÜ©i, m†i loài nhÜ hÜÖng thÖm cûa nhang m¶t khi ÇÓt lên, lan tÕa trong không gian mà ljn v§i tÃt cä m†i ngÜ©i, m†i loài.
2. ñèn (candle) là bi‹u tÜ®ng cûa Trí TuŒ.  Ánh sáng cûa ng†n Çèn m¶t khi ÇÜ®c th¡p lên së phá tan bóng tÓi.  CÛng vÆy, m¶t khi Trí TuŒ có m¥t thì bóng tÓi vô minh tan bi‰n.  Th¡p Çèn Ç‹ cúng dÜ©ng là Ç‹ tÕ cái š nguyŒn th¡p sáng ng†n Çèn Trí TuŒ Ç‹ soi sáng cho mình thoát khÕi bóng Çen cûa nh»ng äo tܪng vô minh mà thÃy bi‰t ÇÜ®c s¿ thÆt.
3. Hoa và Trái (flower and fruit) là phÀn k‰t tinh trong såch và ÇËp Çë nhÃt cûa cây cÕ thiên nhiên; cho nên, nó ÇÜ®c dùng Ç‹ bi‹u tÜ®ng cho s¿ Trong Såch, ñËp Çë, cho k‰t quä cûa s¿ tu h†c theo ÇÜ©ng Gi§i, ñÎnh, HuŒ.  Dâng cúng Hoa, Trái là Ç‹ th‹ hiŒn cái š nguyŒn tu h†c. ñào luyŒn tâm linh trong såch, sÓng Ç©i cao ÇËp và Çem s¿ trong såch, cao ÇËp Çó cúng dÜ©ng Ç‹ tÕ lòng bi‰t Ön PhÆt Pháp và v§i m†i ân nghïa trong cu¶c Ç©i.  ñ¥c biŒt, hoa cûa ñåo PhÆt là Hoa Sen, thÙ hoa thÜ©ng ÇÜ®c dâng cúng nhÃt låi càng tÕ rõ cái š nghïa trên Çây: ngÜ©i PhÆt tº sÓng gi»a Ç©i nguyŒn nhÜ Hoa Sen gi»a bùn.  Hoa Sen "gÀn bùn mà ch£ng hôi tanh mùi bùn" thì cÛng nhÜ vÆy, ngÜ©i PhÆt tº sÓng gi»a Ç©i xÃu ác mà luôn gi» mình trong såch không Ç‹ mình xÃu ác theo.  M¥t khác, Hoa và Trái còn là hình änh dÍ cho thÃy tính cách vô thÜ©ng, mong manh cûa m†i s¿, m†i vÆt.  TrÜng bày Hoa Trái Ç‹ ta quán niŒm ljn tính cách vô thÜ©ng mong manh này mà n° l¿c tu h†c, ÇØng Ç‹ thì gi© trôi qua vô ích.
4. Nܧc Trong (pure water) cÛng thÜ©ng ÇÜ®c dâng cúng và Ç¥c biŒt là Nܧc Cam L¶.  Cam L¶ là nܧc hÙng tØ sÜÖng mai, trong mát và ng†t ngào.  Giáo Pháp và lòng TØ Bi cÙu Ƕ chúng sanh cûa PhÆt nhÜ nܧc Cam L¶ có khä næng rܧi t¡t lºa phiŠn não ÇÓt cháy chúng sanh, xoa dÎu nh»ng Çau thÜÖng, mang s¿ trong lành, an vui ljn cho muôn loài.  Dâng cúng Nܧc Trong là Ç‹ tÕ cái tÃm lòng khao khát ÇÜ®c tu h†c PhÆt Pháp, ÇÜ®c t¡m g¶i trong nguÒn suÓi TØ Bi cûa PhÆt Ç‹ cho ng†n lºa tham, sân, phiŠn não Çang ÇÓt cháy mình ÇÜ®c dÙt såch.

1. Nh»ng ÇiŠu không nên làm:
• Không nên bày biŒn la liŒt quá nhiŠu màu s¡c h‡n tåp trên bàn th©.
• Không nên dâng cúng các phÄm vÆt bÃt tÎnh, có mùi hôi tanh nhÜ thÎt, cá.
• Không nên dùng các thÙ hÜÖng, các loåi Çèn sáp ܧp các thÙ nܧc hoa n¥ng mùi cÛng nhÜ không ÇÓt quá nhiŠu hÜÖng gây nên nhiŠu khói làm ngåt thª.
• Không nên th© phøng và lÍ bái cho có, thi‰u s¿ thành kính trong lòng cÛng nhÜ không nên lÍ bái trong khi thân mình và áo quÀn dÖ bÄn.
• Không nên lÍ låy m¶t cách vô š thÙc nhÜ låy t‰ sao - låy mà không bi‰t mình låy gì, không bi‰t hܧng tâm mình vŠ Çâu trong khi låy.

    Nói tóm, tÃt cä nhÜng hình thÙc th© phøng, lÍ bái vô š thÙc, chÌ làm rÓi loån tâm trí, không Çem ljn s¿ tÌnh thÙc, s¿ an lành, trong sáng cho tâm hÒn là nh»ng ÇiŠu không nên làm.
2. Nh»ng ÇiŠu nên làm:
• Ÿ nhà, nên thi‰t lÆp bàn th© ª chÓn thanh tÎnh, cách biŒt v§i b‰p núc và nh»ng nÖi giäi trí.
• Nên trang hoàng ÇÖn giän và gi» gìn såch së nÖi th© phøng.
• Nên thay các hoa, trái héo cÛ b¢ng các hoa, trái tÜÖi, x‰p Ç¥t ÇÖn giän mà cÄn tr†ng và thay th‰ nܧc trong thÜ©ng xuyên.
• Nên dùng loåi nhang trÀm và chÌ th¡p m‡i lÀn 1 ho¥c 3 cây nhang
• Nên m¥c áo quÀn såch së, r¶ng rãi Ç‹ có s¿ thoäi mái trong khi lÍ bái.
• Nên th© phøng và lÍ låy m¶t cách có š thÙc, bi‰t hܧng tâm vŠ s¿ trong såch, cao ÇËp và v§i tÃt cä lòng thành trong khi lÍ låy.
• Nên có th©i khóa lÍ bái h¢ng ngày, h¢ng tuÀn hay h¢ng tháng và theo Çúng th©i khóa Çã ÇÎnh.

V. Các hình thái lÍ nghi trong PhÆt giáo.

1. Trong cu¶c sÓng h¢ng ngày.

• PhÆt tº m‡i khi g¥p g« nhau ho¥c g¥p g« ChÜ Tæng (monks and nuns), không k‹ già hay trÈ, l§n hay bé, sang hay hèn ÇŠu nên ÇÙng ch¡p tay, cúi ÇÀu và niŒm PhÆt.  ñây là m¶t hình thÙc chào nhau rÃt ÇËp, bi‹u l¶ ÇÜ®c tinh thÀn cûa PhÆt giáo.  Ch¡p hai tay låi theo hình hoa sen là Ç‹ trao t¥ng nhau Çóa hoa tinh khi‰t cûa tâm hÒn, là Ç‹ tÕ cái š h®p nhÃt, cùng chung m¶t bän tánh chân th¿c gi»a mình v§i ngÜ©i.  Cúi ÇÀu không phäi Ç‹ bi‹u l¶ lòng khiêm tÓn và kính tr†ng vì quyŠn uy, chÙc tܧc, danh v†ng mà là bän tánh chân th¿c ª m‡i ngÜ©i.  NiŒm PhÆt - hay džc câu kŒ "sen búp xin t¥ng ngÜ©i, m¶t vÎ phÆt tÜÖng lai" (a lutus for you, a Buddha to be) nhÜ ThiŠn SÜ NhÃt Hånh chÌ dÅn, là Ç‹ nh¡c nhª cho nhau nh»ng phÄm tánh, ÇÙc hånh cao quš cûa PhÆt Ç‹ cùng nhau trau dÒi; nh¡c nhª cho nhau PhÆt tánh s¤n có ª m‡i ngÜ©i Ç‹ cùng nhau trª vŠ sÓng v§i PhÆt tánh, t¿ tánh chân thÆt và cao ÇËp cûa mình.
• PhÆt tº g†i nhau b¢ng hai ti‰ng "Çåo h»u" (friend in Dharma) (nghïa là ngÜ©i bån, ngÜ©i anh em trong Çåo) hay cÛng có th‹ xÜng hô b¢ng b¢ng các ti‰ng: ông, bà, bác, anh, chÎ, em, con, cháu, tôi .. theo tu°i l§n nhÕ nhÜ tÆp tøc xÜng hô cûa ngÜ©i ViŒt xÜa nay.  V§i các vÎ m§i xuÃt gia, PhÆt tº g†i b¢ng ñiŒu, Chú, Ni Cô; v§i các vÎ Çã xuÃt gia nhiŠu næm, Çã th† ñåi Gi§i thì g†i b¢ng ti‰ng ThÀy, SÜ Cô theo nghïa là vÎ thÀy có th‹ hܧng dÅn mình trên con ÇÜ©ng tu h†c.  V§i các vÎ xuÃt gia Çã l§n tu°i thì g†i b¢ng Ôn, hay SÜ Ông, SÜ Bà.  Các danh tØ ñåi ñÙc, ThÜ®ng T†a, Hòa ThÜ®ng chÌ nên dùng trong nh»ng trÜ©ng h®p Ç¥c biŒt; m¥c dù ngày nay ÇÜ®c dùng khá ph° bi‰n nhÜng không vì vÆy mà làm mÃt Çi š nghïa trong sáng cûa nó.
• Trong b»a æn, ngÜ©i PhÆt tº sÓng Çåo, dù không phäi nhÜ các vÎ xuÃt gia có Çû "tam ÇŠ, ngÛ quán" thì cÛng ch¡p tay trܧc khi æn, im l¥ng mà quán niŒm hai ÇiŠu: (1) nghï ljn ngÜ©i Çã lo cho mình b»a æn v§i tÃm lòng bi‰t Ön và (2) nguyŒn bÕ các ÇiŠu ác, làm các ÇiŠu lành Ç‹ xÙng Çáng th† døng thÙc æn này.  Trong khi æn, không nên nói chuyŒn Òn ào và gây nh»ng ti‰ng Ƕng không cÀn thi‰t.  Nên Ç‹ tâm vào thÙc æn và æn v§i thái Ƕ nhÜ thä, nhË nhàng, tÕ ÇÜ®c cái tÃm lòng bi‰t quš tr†ng thÙc æn.

2. Các nghi lÍ Ç¥c biŒt:

• LÍ Tøng Gi§i:  PhÆt tº Çã Quy Y và Th† Gi§i rÃt nên tham d¿ ÇÀy Çû các LÍ Tøng Gi§i hàng tháng.  LÍ Tøng Gi§i là lÍ tøng džc trª låi các Gi§i LuÆt mà mình Çã phát nguyŒn ti‰p nhÆn và gi» gìn.  Gi§i luÆt có công næng giúp ta bÕ ác, làm lành, là cºa ngõ cûa con ÇÜ©ng Çåo hånh, là nŠn täng cûa hånh phúc bän thân, gia Çình và xã h¶i.  Tøng džc trª låi các Gi§i LuÆt là Ç‹ thÜ©ng xuyên nh¡c nhª mình các Gi§i LuÆt mình Çã th†, là cách rÃt tÓt Ç‹ bäo vŒ con ngÜ©i và hånh phúc Ç©i sÓng trܧc nh»ng cänh Ç©i xÃu ác rÃt dÍ cuÓn trôi mình.  N‰u không th‹ ljn chùa Tøng Gi§i ÇÜ®c thì có th‹ Tøng Gi§i ª nhà, ít nhÃt m‡i tháng m¶t lÀn.  Khi tøng phäi Çem h‰t tâm thành, lÃy Gi§i LuÆt mà soi låi con ngÜ©i mình Ç‹ thÃy rõ, Gi§i nào mình Çã phåm thì nguyŒn tránh không phåm n»a; Gi§i nào mình Çã gi» thì nguyŒn càng gi» cho tr†n vËn.
• LÍ Sám HÓi:  là Ç‹ chúng ta rºa såch m†i ÇiŠu ô nhiÍm ª nÖi thân, miŒng và tâm š cûa mình trong cu¶c sÓng hàng ngày, Ç‹ chúng ta tu sºa thân tâm và hܧng Ç©i mình vŠ tÜÖng lai tÓt ÇËp.  Là con ngÜ©i låi ª gi»a Ç©i nhiŠu ác có mÃy ai mà không lÀm l‡i.  ñã có lÀm l‡i thì phäi bi‰t æn næn, h° thËn, nguyŒn chØa bÕ các l‡i lÀm.  Có th‰ thì l‡i lÀm m§i có th‹ dÙt såch và con ngÜ©i cûa mình m§i có th‹ trª nên ÇËp.  Có th‹ th¿c hiŒn b¢ng cách lÍ låy danh hiŒu chÜ PhÆt Ç‹ Sám HÓi (g†i là HÒng Danh Sám HÓi) tÙc là lÍ låy nh»ng l‡i lÀm xÃu ác nÖi thân tâm mình.  CÛng có th‹ tøng džc các Kinh væn Sám HÓi nhÜ TØ Bi Thûy Sám hay các Bài Væn Sám NguyŒn - nh»ng Kinh væn có n¶i dung chÌ bày nh»ng l‡i lÀm cûa con ngÜ©i và có tác døng khích Ƕng næng l¿c bÕ ác, làm lành cho ta.  Låi cÛng có th‹, ÇÓi diŒn v§i chÜ PhÆt hay v§i ngÜ©i và nhÃt là, ÇÓi diŒn v§i chính mình mà phÖi bày m†i ÇiŠu lÀm l‡i Çã phåm Ç‹ t¿ nguyŒn tØ nay không còn tái phåm n»a.  LÍ Sám HÓi là cách tÓt nhÃt Ç‹ làm såch, làm m§i con ngÜ©i mình tØ cæn bän là làm såch, làm m§i Tâm ThÙc (conciousness).
• LÍ CÀu An, CÀu Siêu: NguyŒn l¿c TØ Bi cÙu kh° chúng sanh cûa chÜ PhÆt, BÒ Tát lúc nào cÛng có m¥t gi»a th‰ gian nhÜ tÃm lòng cûa ngÜ©i mË không lúc nào mà không thÜÖng tܪng ÇÙa con yêu.  LÍ CÀu NguyŒn (CÀu An ho¥c CÀu Siêu) là LÍ Ç‹ chúng ta, trong tâm thành giao cäm, ti‰p nhÆn nguyŒn l¿c này mà chuy‹n hóa nghiŒp l¿c cûa chúng ta và cûa nh»ng ngÜ©i thân.  Nói cách khác là nÜÖng vào ÇÙc TØ Bi, Trí TuŒ, Thanh TÎnh cûa PhÆt, BÒ Tát Ç‹ soi sáng cho mình, Ç‹ khÖi dÆy næng l¿c t¿ cÙu ª chính mình; tØ Çó mà chuy‹n hóa nh»ng hành Ƕng, nói næng và tâm niŒm xÃu ác là gÓc rÍ cûa Çau kh° thành nh»ng hành Ƕng, nói næng và tâm niŒm tÓt lành là suÓi nguÒn cûa an vui, hånh phúc.  CÀu An trong nh»ng khi ta g¥p bŒnh kh°, tai ÜÖng, hoån nån là cÀu cho ta ti‰p nhÆn ÇÜ®c nguyŒn l¿c này cûa chÜ PhÆt, BÒ Tát Ç‹ có khä næng chuy‹n hóa nghiŒp l¿c cûa mình mà vÜ®t qua nh»ng tai ÜÖng, hoån nån, bŒnh kh°.  CÀu Siêu cho ngÜ©i thân m¶t khi qua Ç©i là cÀu cho nguyŒn l¿c cÙu Ƕ cûa chÜ PhÆt, BÒ Tát chuy‹n hóa ÇÜ®c nghiŒp l¿c xÃu ác Çã tåo tác Ç‹ ngÜ©i Çã mÃt khªi phát ÇÜ®c thiŒn tâm mà chiêu cäm ÇÜ®c v§i th‰ gi§i trong sáng, an lành cûa chÜ PhÆt.  V§i ngÜ©i theo TÎnh ñ¶ tông, Çó là th‰ gi§i C¿c Låc ª phÜÖng Tây cûa ñÙc PhÆt A Di ñà. Trong các LÍ CÀu NguyŒn, l©i kinh tøng là phÜÖng tiŒn truyŠn Çåt s¿ giao cäm; lòng chí thành cÀu nguyŒn cûa Tæng Ni và Çåi chúng là tâm l¿c tác Ƕng Ç‹ ngÜ©i bÎ bŒnh kh° hay ngÜ©i Çã mÃt ti‰p nhÆn ÇÜ®c nguyŒn l¿c cûa chÜ PhÆt, BÒ Tát.  M¶t th©i thuy‰t pháp Ç‹ thÙc tÌnh và soi sáng cho tâm hÒn ngÜ©i Çang chìm Ç¡m trong Çau kh° (còn sÓng hay Çã mÃt) là ÇiŠu rÃt nên có.
• LÍ Cúng Linh:  là lÍ cúng cho ngÜ©i Çã mÃt, thÜ©ng ÇÜ®c th¿c hiŒn tåi bàn th© hÜÖng linh và theo sau LÍ CÀu Siêu.  Theo tÆp tøc, ngoài các phÄm vÆt hoa, quä, ngÜ©i ta thÜ©ng bày thêm thÙc æn chay và trà nܧc Ç‹ dâng cúng.  ñó là bªi quan niŒm "s¿ tº nhÜ s¿ sinh"; th© cúng ngÜ©i mÃt nhÜ cách phøng s¿ ngÜ©i Çó khi còn sÓng.  ñó cÛng là bªi niŠm tin r¢ng, ngÜ©i Çã mÃt vÅn còn trong liên hŒ, g¡n bó, có th‹ giao cäm v§i ngÜ©i còn sÓng, và th† døng ÇÜ®c các thÙc æn mà ngÜ©i còn sÓng dâng cúng.  Tuy nhiên, quan tr†ng là ª š nghïa và tác døng th¿c t‰ có tính cách giáo døc con ngÜ©i cûa nó.  ViŒc chuÄn bÎ lÍ vÆt, thÙc æn cÛng nhÜ các hình thÙc lÍ nghi trang tr†ng trong LÍ Cúng Linh là cách bi‹u l¶ lòng bi‰t Ön, quš tr†ng cûa ngÜ©i còn sÓng v§i ngÜ©i thân Çã mÃt; là cách Ç‹ ngÜ©i còn sÓng t¿ nh¡c nhª mình nh§ ljn công Ön, tình nghïa cûa ngÜ©i Çã mÃt mà sÓng sao cho xÙng Çáng.  ñó cÛng là m¶t khía cånh tích c¿c trong Çåo lš báo hi‰u cûa con ngÜ©i ta vÆy.
• TÆp tøc cúng r¢m, mùng m¶t và lÍ chùa. Theo truyŠn thÓng tÆp tøc cúng r¢m, mùng m¶t là tÆp tøc cúng sóc v†ng, tÙc là ngày m¥t tr©i m¥t træng thông suÓt nhau, cho nên thÀn thánh, t° tiên có th‹ liên låc, thông thÜÖng v§i con ngÜ©i, s¿ cÀu nguyŒn së Çåt t§i s¿ cäm Ùng v§i các cõi gi§i khác và s¿ cäm thông së ÇÜ®c thi‰t lÆp; là ngày trong såch Ç‹ các vÎ tæng ki‹m Çi‹m hành vi cûa mình, g†i là ngày BÓ tát và ngày sám hÓi, ngÜ©i tín ÇÒ vŠ chùa Ç‹ tham d¿ lÍ sám hÓi, cÀu nguyŒn bÕ ác làm lành và sºa Ç°i thân tâm. Quan niŒm ngày sóc v†ng là nh»ng ngày trܪng tÎnh, sám hÓi, æn chay xuÃt phát tØ änh hܪng cûa PhÆt giáo ñåi thØa. Ngoài viŒc Çi chùa sám hÓi, ª nhà vào ngày r¢m và mùng m¶t, h† s¡m Çèn, nhang, hÜÖng hoa Ç‹ dâng cúng Tam Bäo và t° tiên Ông Bà, th‹ hiŒn lòng tôn kính, thÜÖng nh§ nh»ng ngÜ©i quá cÓ và cø th‹ hóa hành vi tu tâm dÜ«ng tánh cûa h†.

            Bên cånh viŒc Çi chùa sám hÓi vào ngày r¢m, mùng m¶t , ngÜ©i ViŒt Nam còn có tÆp tøc khác là Çi vi‰ng chùa, lÍ PhÆt vào nh»ng ngày h¶i l§n nhÜ ngày r¢m tháng giêng, r¢m tháng tÜ (PhÆt ñän) và r¢m tháng bäy (lÍ Vu Lan). ñây là m¶t tÆp tøc, m¶t nhu cÀu không th‹ thi‰u ÇÜ®c trong Ç©i sÓng ngÜ©i ViŒt. Tuy nhiên, Çi vi‰ng chùa cÛng tùy thu¶c vào møc Çích và quan niŒm cûa m‡i ngÜ©i. Cánh cºa chùa bao gi© cÛng r¶ng mª ÇÓi v§i thÆp phÜÖng bá tánh, nhÃt là các ngày h¶i l§n cûa PhÆt giáo, cûa dân gian (t‰t Nguyên ñán) ho¥c nh»ng ngày k› niŒm l§n cûa lÎch sº dân t¶c, (gi° t° Hùng VÜÖng). Vào nh»ng ngày này, Çông Çäo các tÀng l§p nhân dân, các gi§i trong xã h¶i ÇŠu qui tø vŠ Çây. Trܧc cánh cºa thiŠn môn, nh»ng khuôn m¥t trang nghiêm, vÈ ÇËp thanh thoát cûa hoa huŒ, hoa cúc chen lÅn v§i hÜÖng trÀm quyŒn tÕa tåo nên bÀu không khí Ãm cúng, linh thiêng, th‹ hiŒn tÃm lòng thành kính cûa h† ÇÓi v§i ñÙc PhÆt và các bÆc Thánh HiŠn. Nh»ng hình änh Çó Çã góp phÀn tåo nên bän s¡c và nét ÇËp væn hóa cûa dân t¶c ViŒt. Trong dòng ngÜ©i tÃp nÆp, Çông Çäo Çó không phäi ai cÛng ljn Çây vì lš do tín ngÜ«ng thuÀn túy. M¶t sÓ Çông ngÜ©i chÌ ÇÖn giän muÓn Çi xem lÍ h¶i ho¥c thích chiêm ngÜ«ng vÈ ÇËp cûa chùa chiŠn nhÜng khi Çã h¶i nhÆp vào bÀu không khí trang nghiêm h† cÛng thÃy mình trª nên ÇÌnh Çåc và trÀm tÌnh hÖn, Çây là cÖ h¶i giúp h† quay vŠ v§i ñåo PhÆt.
• Ma chay: ñây cÛng là sinh hoåt thÜ©ng xäy ra trong Ç©i sÓng ngÜ©i ViŒt. Không theo phong tøc cûa ngÜ©i ViŒt Nam và Trung Hoa trܧc Çây rÃt phiŠn phÙc và hao tÓn, ma chay theo PhÆt giáo diÍn ra ÇÖn giän và trang nghiêm hÖn. Khi trong gia Çình (theo ñåo PhÆt) có ngÜ©i qua Ç©i, thân quy‰n ljn chùa thÌnh chÜ tæng vŠ nhà Ç‹ giúp Ç« phÀn tang lÍ (thÜ©ng g†i là làm ma chay). Thông thÜ©ng các nghi thÙc trong tang lÍ ÇÜ®c diÍn ra tuÀn t¿ nhÜ sau : (1) Nghi thÙc nhÆp liŒm ngÜ©i ch‰t; (2) lÍ phát tang; (3) lÍ ti‰n linh (cúng cÖm); (4) khóa lÍ kÿ siêu cho hÜÖng linh; (5) lÍ cáo TriŠu T° (cáo t° tiên ông Bà trܧc gi© di quan); (6) lÍ di quan và hå huyŒt; (7) lÍ hÒi quy (ÇÜa lÜ hÜÖng, long vÎ, hình vong vŠ nhà ho¥c chùa); (8) lÍ an sàng (an vÎ vong linh); (9) cúng thÃt (tøng kinh cÀu siêu và cúng cÖm cho hÜÖng linh trong bäy tuÀn gÒm 49 ngày, m‡i tuÀn cúng m¶t lÀn); (10) lÍ ti‹u tÜ©ng (giáp næm, sau ngày hÜÖng linh mÃt m¶t næm); (11) lÍ Çåi tÜ©ng (lÍ xã tang, sau ngày hÜÖng linh qua Ç©i hai næm).
• Cܧi hÕi: PhÆt giáo tÕ ra ít phÙc tåp hÖn so v§i Thiên Chúa giáo, Kh°ng giáo hay HÒi giáo. Trܧc khi ti‰n t§i hôn nhân, nhiŠu Çôi bån trÈ theo tín ngÜ«ng PhÆt giáo, thÜ©ng ljn chùa khÃn nguyŒn v§i chÜ PhÆt phù h¶ cho mÓi lÜÖng duyên cûa h† ÇÜ®c thuÆn buÒm xuôi gió. ñ‰n ngày cܧi hÕi, h† ÇÜ®c hܧng dÅn vŠ chùa Ç‹ chÜ tæng làm lÍ "h¢ng thuÆn quy y" trܧc khi rܧc dâu. ñó là m¶t lÍ chúc lành ng¡n g†n và ÇÜ®c chÜ tæng khuyên dåy m¶t sÓ nguyên t¡c Çåo ÇÙc PhÆt giáo, Ç‹ làm kim chÌ nam cho cu¶c sÓng m§i.

VI. Các hû  tøc trong PhÆt giáo:

1. ñÓt vàng mã:

    ñây là tÆp tøc rÃt ph° bi‰n ª ViŒt Nam mà ngÜ©i ViŒt Çã ti‰p nhÆn tØ PhÆt giáo Trung QuÓc. NhiŠu ngÜ©i ng¶ nhÆn r¢ng tÆp tøc này xuÃt phát tØ quan Çi‹m nhân quä luân hÒi cûa PhÆt giáo, do Çó nó Çã tÒn tåi trong PhÆt giáo tØ xÜa cho t§i ngày nay. N‰u Ç©i này ai æn ª hiŠn lành, tu tâm dÜ«ng tánh thì Ç©i sau së tái sinh trª låi làm ngÜ©i hånh phúc, sung sܧng giàu sang ho¥c vãng sanh vŠ th‰ gi§i c¿c låc. Còn n‰u ki‰p này æn ª tŒ båc, làm nhiŠu ÇiŠu ác, sau khi ch‰t së bΠdža xuÓng ÇÎa ngøc cõi âm ti chÎu nhiŠu Çau kh°. NgÜ©i nhiŠu t¶i l‡i ho¥c không có ai th© cúng, cÀu siêu thì ª nÖi ÇÎa ngøc bÎ oan Ùc, Çói lånh, không th‹ siêu thoát ho¥c ÇÀu thai ÇÜ®c. Cho nên nh»ng ngÜ©i thân ª nÖi dÜÖng th‰ phäi th© cúng, tøng kinh cÀu siêu Ç‹ ngÜ©i thân cûa mình dܧi cõi âm ti b§t Çi phÀn t¶i l‡i, ÇÜ®c Ãm no ho¥c thoát ki‰p. Sau khi cúng gi‡, ngày v†ng ngÜ©i ch‰t së nhÆn ÇÜ®c nh»ng vÆt døng, tiŠn båc Çã cúng và ÇÓt Çó. Trong các ÇÒ mã và giÃy tiŠn vàng båc Ç‹ cúng thÜ©ng có hình änh (PhÆt Di L¥c hay BÒ Tát Quan Âm) ho¥c ch» nghïa (chú vãng sanh, ch» triŒn) có y‰u tÓ cûa PhÆt giáo v§i š ÇÒ mong s¿ cÙu Ƕ cûa ChÜ PhÆt ÇÓi v§i ngÜ©i Çã khuÃt.
TÆp tøc ÇÓt vàng mã là m¶t "hû tøc" mang tính mê tín dÎ Çoan và vô lš, ngÜ©i PhÆt tº chân chính không bao gi© chÃp nhÆn. Chính trên th‰ gian này, ÇÒng tiŠn cûa nܧc này mang sang nܧc khác còn khó ÇÜ®c chÃp nhÆn, huÓng hÒ tØ nhÖn gian, ÇÓt gªi xuÓng âm phû xài, là chuyŒn không có th‹ tin cÆy ÇÜ®c. Theo PhÆt dåy chúng sanh tùy nghiŒp thiŒn ác theo Çó mà thác sanh nÖi cõi lành, cõi d». Thân nhân chúng ta ch‰t cÛng theo nghiŒp thiŒn ác mà th† sanh vào sáu cõi chÙ không ngÒi ch© viŒc ÇÓt vàng mã cûa ngÜ©i thân, vØa trái v§i Çåo lš, vØa phí t°n tiŠn båc vô ích. Theo PhÆt giáo thì có rÃt nhiŠu cách Ç‹ th‹ hiŒn lòng thÜÖng và lòng chung thûy cûa ngÜ©i sÓng ÇÓi v§i ngÜ©i ch‰t b¢ng cách khi có ngÜ©i s¡p ch‰t, thân quy‰n phäi phát tâm bÓ thí, cúng dÜ©ng, phóng sanh và ÇiŠu quan tr†ng là phäi thông tin cho ngÜ©i Çó bi‰t viŒc làm cûa gia Çình mà hܧng tâm ljn con ngÜ©i thiŒn, nh© Çó mà h† së th† sanh vào cänh gi§i an lành.
2. Coi ngày gi© :

ñây là m¶t tÆp tøc æn sâu vào tÆp quán cûa ngÜ©i ViŒt nói riêng và cä Châu Á nói chung. M‡i khi s¡p làm m¶t viŒc gì quan tr†ng nhÜ xây d¿ng nhà cºa, Çám ch‰t, Çám cܧi, xuÃt hành ÇÀu næm... ngÜ©i ta thÜ©ng vŠ chùa Ç‹ nh© các thÀy coi giúp giùm ngày nào tÓt thì làm ngày nào xÃu thì tránh. Thông thÜ©ng ngÜ©i ta hay tránh ba ngày: mùng 05, 14, 23, h† cho ba ngày này là xui xÈo, là bÃt hånh, cÀn phäi tránh.
Theo cái nhìn cûa PhÆt giáo thì Çây cÛng là m¶t loåi hình mê tín, ngÜ©i PhÆt tº không nên chåy theo. ñÙc PhÆt dåy r¢ng v§i ngÜ©i làm ÇiŠu lành, ngày nào cÛng là ngày tÓt v§i ngÜ©i làm viŒc tÓt, ngày nào cÛng là ngày lành. Næm tháng ÇÓi v§i ngÜ©i làm thiŒn ÇŠu là ngày tÓt cä, gieo nhân thiŒn thì së g¥t quä lành. Giáo lš nhân quä cûa ñåo PhÆt là cán cân công b¢ng v§i kh° Çau và hånh phúc cûa con ngÜ©i chÙ không phäi là s¿ phân ÇÎnh cûa hên xui.
3. Cúng sao hån :

TÆp tøc này rÃt ph° bi‰n và æn sâu vào tÆp quán cûa ngÜ©i ViŒt và låi có s¿ tham gia cûa PhÆt giáo. Nguyên nhân cÛng b¡t nguÒn tØ Trung Hoa, sau truyŠn qua ViŒt Nam rÒi vào trong PhÆt giáo. Th©i xÜa ta có Tam giáo ÇÒng nguyên; PhÆt, Lão và Kh°ng giáo, ÇÒng quy vŠ m¶t nguÒn. Chû trÜÖng nhÜ nhau, cùng m¶t thiŒn chí Ç‹ Çóng góp cho xã h¶i, phøc hÜng Çåo ÇÙc, ÇÜa Ç©i sÓng cûa con ngÜ©i ljn Ãm no hånh phúc.
Trong bÓi cänh Tam giáo Çó, các thÀy PhÆt giáo phäi linh Ƕng, phäi tìm hi‹u, h†c hÕi nh»ng cái lÜu truyŠn cûa Çåo bån Ç‹ có m¶t cái nhìn hòa ÇÒng, cäm thông và nhÃt là Ç‹ kéo PhÆt tº trª vŠ. V§i bói quÈ, xem tܧng, thì các thÀy cÛng cúng sao, bói quÈ xin xæm, Ç‹ cho ngÜ©i PhÆt tº quay vŠ chùa, thay vì Ç‹ h† låy thÀn linh thì låy PhÆt tÓt hÖn. Bܧc thÙ hai là giäng Çåo lš nhân quä, Bát chánh Çåo, tåo chánh ki‰n cho ngÜ©i PhÆt tº xóa bÕ tà ki‰n trܧc Çây cûa h†. Trong phÜÖng tiŒn này Çã có m¶t sÓ ngÜ©i låm døng và dÀn dà nó trª thành m¶t hình thÙc sinh hoåt cûa PhÆt giáo. Hi‹u rõ ÇiŠu này, ngÜ©i PhÆt tº nên loåi bÕ tÆp tøc mê tín này.
4. Xin xæm, bói quÈ :

Xin xæm bói quÈ là m¶t viŒc cÀu may. CÛng b¡t nguÒn tØ Trung Hoa, m¶t loåi hình sinh hoåt khá rÀm r¶ tåi các chùa, Çình, mi‰u vào dÎp ÇÀu næm m§i ho¥c các ngày lÍ l§n. Các chùa làng có th© Quan Thánh ñ‰ Quân thÜ©ng có Çi Çôi v§i viŒc xin xæm. NgÜ©i xin xæm trܧc h‰t ljn låy PhÆt rÒi sang bàn th© Quan Thánh, khÃn nguyŒn xin m¶t quÈ xæm, rÒi h† l¡c Óng xæm có 100 thÈ Ç‹ lÃy m¶t thÈ r§t ra, sau Çó h† cÀm quÈ xæm ljn nh© thÀy trø trì giäi Çáp giùm vÆn mång cûa mình. M‡i thÈ Ùng v§i m¶t lá xæm có ghi s¤n trong nh»ng ÇiŠu tiên Çoán vŠ công viŒc làm æn, h†c tÆp, hôn nhân, gia Çình... cûa m‡i ngÜ©i bÓc ÇÜ®c quÈ xæm Çó. ñây là m¶t tÆp tøc không lành månh do tin tܪng vào s¿ may rûi cûa sÓ phÆn Çã ÇÜ®c s¡p Ç¥t, an bài tØ trܧc. NhÜ sách xÜa có câu "phܧc chí tâm linh, h†a lai thÀn ám". Nghïa là ngÜ©i g¥p lúc phܧc ljn thì giª quÈ ra ÇŠu tÓt, khi h†a låi thì rút lá xæm nào cÛng xÃu. Th‰ là tÓt xÃu tåi mình, không phäi tåi xæm quÈ. NgÜ©i PhÆt tº chân chính cÀn phäi loåi bÕ nh»ng loåi hình mê tín này.
Phong tøc tÆp quán tåi ViŒt Nam trong quá trình tÒn tåi và phát tri‹n Çã chÎu nhiŠu tác Ƕng cûa trào lÜu væn hóa khác nhau. NhÃt là tØ Trung QuÓc. Trong Çó PhÆt giáo Çã d¿ phÀn quan tr†ng trong viŒc ÇÎnh hình và duy trì không ít các tÆp tøc dân gian mà chúng ta thÃy vÅn còn tÒn tåi cho t§i ngày nay. Tuy nhiên, không phäi các tÆp tøc có s¿ änh hܪng cûa PhÆt giáo là tÓt tÃt cä, mà trong Çó có tÆp tøc cÀn phäi ch¡c l†c låi Ç‹ phù h®p v§i chánh pháp.

VII. K‰t luÆn:

ñåo PhÆt là m¶t ñåo sÓng. NgÜ©i PhÆt tº bi‰t Çem PhÆt giáo vào cu¶c sÓng cûa mình. Hành trì tu tÆp Giáo pháp m‡i ngày m‡i thâm sâu, g¶t rºa phiŠn não ác trÜ®c Ç‹ thæng ti‰n trên cu¶c sÓng tâm linh dÀn dÀn t§i giäi thoát.
Trong tinh thÀn khai phóng, PhÆt Giáo ti‰p nhÆn nhiŠu hình thÙc nghi lÍ khác nhau nhÃt là ª ñåi ThØa Ç‹ dÅn d¡t nh»ng ngÜ©i PhÆt Tº sÖ cÖ Ç‰n dÀn v§i PhÆt ñåo. M†i nghi lÍ trong PhÆt Giáo chÌ là phÜÖng tiŒn. Không vì vÆy mà chúng ta l®i døng và cÓ tình hi‹u sai låc, bi‰n PhÆt giáo, chùa chiŠn thành m¶t nÖi xa lánh, tách biŒt v§i xã h¶i, cúng ki‰n mê tín ho¥c xº døng xin xæm, bói quÈ, ÇÓt vàng mã nhÜ là nh»ng phÜÖng tiŒn chính cho viŒc phát tri‹n chùa chiŠn, vô tình bi‰n dång PhÆt Giáo thành m¶t tôn giáo không còn là PhÆt Giáo n»a. Hi‹u bi‰t chân chánh và th¿c hành chân chánh là b°n phÆn cûa m‡i m¶t ngÜ©i con PhÆt.