PhÆt H†c Ph° Thông

Hòa ThÜ®ng Thích ThiŒn Hoa

TÆp ñ‰

A.Mª ñŠ:

Vì sao PhÆt nói Kh° lj trܧc và TÆp lj sau?

Trong kh° lj, chúng ta Çã thÃy rõ nh»ng n‡i thÓng kh° cûa trÀn gian. Trܧc nh»ng n‡i kh° Ãy, không ai là không nhàm chán, ghê s® cho cu¶c Ç©i ª cänh gi§i Ta bà nÀy, và không ai có th‹ an tâm. ÇiŠm nhiên sÓng trong cänh Ãy. NhiŠu câu hÕi liŠn nÄy ra trong ÇÀu óc chúng ta: - Vì Çâu sinh ra nh»ng n‡i kh° Ãy? Ta có th‹ thoát ra khÕi móng vuÓt cûa chúng Ç‹ sÓng ª m¶t cänh gi§i tÓt ÇËp hÖn không? Và thoát ra b¢ng cách nào?

ñó là nh»ng câu hÕi mà ÇÙc PhÆt së lÀn lÜ®t giäi Çáp m¶t cách tÜ©ng tÆn ª ba phÀn: TÆp, DiŒt và ñåo ñ‰.

ñÙc PhÆt rÃt rành tâm lš cûa chúng sanh, nên m§i nêu lên cái kh° trܧc rÒi m§i nói cái nhân sau. N‰u vào ngay ÇÀu Ngài nói: "NÀy các ngÜÖi! Hãy nghe ta nói rõ nh»ng nguyên nhân sanh ra Çau kh° Çây!" thì ch¡c chúng ta không chú š cho l¡m, vì chúng ta, m¥c dÀu là sÓng trong b‹ kh°, nhÜng vì mê m©, chúng ta có thÃy m¶t cách tÜ©ng tÆn và rùng r®n tÃt cä nh»ng n‡i kh° cûa cänh Ta-bà Çâu? Có nhiŠu khi chúng ta còn cho cänh gi§i này là vui n»a là khác. Do Çó, chúng ta không thi‰t tha Çi tìm nguyên nhân phát sanh Çau kh°. ChÌ khi nào chúng ta Çã š thÙc m¶t cách sâu s¡c nh»ng n‡i kh° cûa chúng ta, khi Ãy chúng ta m§i thÃy s¿ bæn khoæn khÄn cÃp Çi tìm ÇÜ©ng t¿ giäi cÙu cho chúng ta. Và muÓn t¿ giäi cÙu, tÃt chúng ta tìm xem vì Çâu có Çau kh°; nhÜ vÎ lÜÖng y, muÓn trÎ bŒnh, trܧc phäi tìm hi‹u nguyên nhân sinh bŒnh.

Nguyên nhân sanh bŒnh kh° Çau cûa chúng sanh, ÇÙc PhÆt g†i là TÆp-lj.

B.Chánh ÇŠ:

I.ñÎnh nghïa: TÆp là chÙa nhóm, dÒn thêm m‡i ngày m‡i nhiŠu hÖn. ñ‰ là s¿ thÆt v»ng ch¡c, ÇÙng Ç¡n hÖn cä. TÆp lj là s¿ thÆt Çúng Ç¡n, v»ng ch¡c vŠ nguyên nhân cûa nh»ng n‡i kh° Çã chÙa nhóm, tích tr» lâu Ç©i, lâu ki‰p trong m‡i chúng sanh. ñó là s¿ thÆt vŠ c¶i gÓc cûa sanh tº, luân hÒi cûa b‹ kh° trÀn gian.

II.Nguyên nhân cûa Çau kh°:

PhÆt dåy: C¶i gÓc cûa sanh tº luân hÒi do các phiŠn não mê lÀm mà ra. PhiŠn não mê lÀm là nh»ng døc v†ng xÃu xa, nh»ng š niŒm sai quÃy, làm não loån thân tâm chúng ta.

PhiŠn não rÃt nhiŠu, nói r¶ng thì ljn tám muôn bÓn ngàn (84,000), nói hËp låi thì có mÜ©i phiŠn não gÓc, g†i là cæn bän phiŠn não. Do mÜ©i phiŠn não gÓc này mà sanh ra vô sÓ phiŠn não ngành ng†n. MÜ©i phiŠn não gÓc là:

a.Tham: nghïa là tham lam. Tánh tham có Ƕng l¿c b¡t ta phäi dòm ngó, theo dõi nh»ng cái gì nó Üa thích, nhÜ tiŠn tài, danh v†ng, mi‰ng æn, ch‡ ª v.v... rÒi nó xui ta lÆp mÜu này, chܧc n† Ç‹ xâm chi‰m cho ÇÜ®c nh»ng thÙ Ãy. ñiŠu tai håi nhÃt là lòng tham không Çáy, thâu góp bao nhiêu cÛng không vØa; ÇÜ®c m¶t muÓn có mÜ©i, ÇÜ®c mÜ©i muÓn có træm. Tham cho mình chÜa Çû, còn tham cho bà con quy‰n thu¶c mình, xÙ sª mình. CÛng vì tham mà æn không ngon, ngû không yên; cÛng vì tham mà cha mË v® con xung Ƕt; cÛng vì tham mà bè bån chia lìa; cÛng vì tham mà ÇÒng bào trª låi xung Ƕt, xâu xé nhau; cÛng vì tham mà chi‰n tranh ti‰p diÍn, gi‰t håi không bi‰t bao nhiêu sinh linh. Tóm låi cÛng vì tham mà nhân loåi chúng sanh chÎu không bi‰t bao nhiêu ÇiŠu thÓng kh°.

Tham không nh»ng håi cho mình và cho ngÜ©i, trong hiŒn tåi mà cä ljn tÜÖng lai n»a.

b.Sân: nghïa là nóng giÆn. Khi g¥p nh»ng cänh trái š nghÎch lòng, nhÜ lòng tham không ÇÜ®c toåi nguyŒn, thì sân n‡i lên, nhÜ m¶t ng†n lºa d» ÇÓt cháy lòng ta. Th‰ là m¥t ÇÕ tía hay tái xanh, b¶ dång thô bÌ, nói næng hung d», có khi dùng ljn võ l¿c hay khí gi§i Ç‹ hå kÈ làm trái š, phÆt lòng ta. Vì nóng giÆn mà cha mË, v® con, anh em xa lìa, bån bè ly tán; vì nóng giÆn mà ÇÒng bào trª nên thù ÇÎch, nhân loåi Çua nhau ra chi‰n trÜ©ng; vì nóng giÆn mà kÈ bÎ tàn tÆt, ngÜ©i vào khám ÇÜ©ng, kÈ mÃt ÇÎa vÎ, ngÜ©i tan s¿ nghiŒp. Kinh Hoa Nghiêm có nói: "NhÃt niŒm sân khªi, bách vån chܧng môn khai", nghïa là: M¶t niŒm sân hÆn n‡i lên, thì træm ngàn cºa nghiŒp chܧng ÇŠu mª ra. Sách cÛng có nói: "NhÃt tinh chi hÕa, næng thiêu vån khoänh công ÇÙc chi sÖn", nghïa là, m¶t Çóm lºa giÆn, có th‹ ÇÓt h‰t muôn mÅu rØng công ÇÙc. ThÆt vÆy, lºa sân hÆn Çã bØng cháy lên gi»a lòng nhân loåi, và Çã ÇÓt thiêu không bi‰t bao nhiêu công lao, s¿ nghiŒp mà nhân loåi Çã tÓn bao nhiêu mÒ hôi và nܧc m¡t Ç‹ tåo nên.

c.Si: nghïa là si mê, m© ám. Si nhÜ là m¶t tÃm màn dày Ç¥c, Çen tÓi trùm lên trí tuŒ cûa ta, làm cho ta không th‹ nhìn thÃy ÇÜ®c s¿ thÆt, phán Çoán ÇÜ®c cái hay, cái dª, cái tÓt, cái xÃu. Do Çó, ta gây ra không bi‰t bao nhiêu t¶i l‡i, làm håi mình, håi ngÜ©i mà không hay. Vì si, mà lòng tham trª thành không Çáy, bªi vì n‰u ngÜ©i ta sáng suÓt thÃy cái tai håi cûa tham, thì ngÜ©i ta Çã kŠm hãm ÇÜ®c m¶t phÀn nào tánh tham. Vì si mà lºa sân t¿ do bùng cháy; n‰u ngÜ©i ta sáng suÓt bi‰t cái tai håi cûa lºa sân thì ngÜ©i ta Çã không Ç‹ cho nó hoành hành nhÜ th‰. T° sÜ Çã có câu: "BÃt uš tham sân khªi, duy khûng t¿ giác trì". Nghïa là: Không s® tham và sân n‡i lên, mà chÌ s® mình giác ng¶ chÆm. Nói m¶t cách dÍ hi‹u là: Không s® tham và sân mà chÌ s® si mê. ThÆt Çúng nhÜ th‰: N‰u tham, sân n‡i lên, mà có trí sáng suÓt ngæn chÆn låi, thì tham sân không làm gì ÇÜ®c. Nói m¶t cách rÓt ráo hÖn, n‰u Çã có trí tuŒ sáng suÓt thì tham, sân không th‹ tÒn tåi ÇÜ®c, nhÜ khi Çã có ánh m¥t tr©i lên thì bóng tÓi tÃt phäi t¿ tan bi‰n.

Ba tánh tham, sân, si nÀy PhÆt g†i là ba món Ƕc; vì do chúng nó mà chúng sanh phäi chÎu nhiŠu ki‰p sanh tº luân hÒi, dža vào ÇÎa ngøc, ngå qu› và súc sanh.

d.Mån: nghïa là t¿ nâng cao mình lên và hå ngÜ©i khác xuÓng; t¿ thÃy mình là quan tr†ng mà khinh rÈ m†i ngÜ©i; › mình có tiŠn cûa, tài trí hay quyŠn th‰ mà dÜÖng dÜÖng t¿ Ç¡c, møc hå vô nhân, khinh ngÜ©i già cä, h‡n láo v§i ngÜ©i ÇÙc hånh, chà Çåp ngÜ©i dܧi, lÃn lܧt ngÜ©i trên.

Vì lòng ngã mån cho mình là hÖn h‰t, nên ch£ng chÎu h†c hÕi thêm, không nghe l©i nói phäi. Do Çó, làm nhiŠu ÇiŠu lÀm lÅn, sai quÃy, phܧc lành t°n giäm, t¶i l‡i càng tæng, phäi chÎu sanh tº luân hÒi không bao gi© cùng.

Mån có bäy thÙ:

1.Mån: hÖn ngÜ©i ít mà nghï mình hÖn nhiŠu.

2.Ngã mån: › mình hay giÕi mà lÃn lܧt ngÜ©i.

3.Quá mån: mình b¢ng ngÜ©i mà cho là hÖn ngÜ©i, ngÜ©i hÖn mình mà cho là b¢ng.

4.Mån quá mån: ngÜ©i hÖn mình nhiŠu mà cho mình hÖn ngÜ©i.

5.Tæng thÜ®ng mån: chÜa chÙng thánh quä mà cho mình Çã chÙng.

6.Ty liŒt mån: mình thua ngÜ©i nhiŠu mà nói r¢ng thua ít.

7.Tà mån: ngÜ©i tu vŠ tà Çåo, ÇÜ®c chút thÀn thông, ho¥c hi‹u bi‰t ÇÜ®c Çôi chút viŒc quá khÙ, vÎ lai, rÒi khinh lܧt ngÜ©i.

e.Nghi: nghïa là nghi ng©, không có lòng tin. NgÜ©i nghi ng© không làm nên ÇÜ®c viŒc gì h‰t. ñÓi v§i ngÜ©i thân trong gia Çình, h† không tin cÆy giao phó công viŒc; ÇÓi v§i bån bè, h† nghi ng© tÃt cä m†i thiŒn chí. Ngay ÇÓi v§i mình, h† cÛng không t¿ tin n»a. ñã không t¿ tin, h† còn gây hoang mang cho ngÜ©i chung quanh, làm cho ngÜ©i ta ngã lòng, thÓi chí.

ñÓi v§i Çåo lš chân chánh, h† cÛng không hæng hái tin theo. Nh»ng pháp tu giäi thoát và các ÇiŠu phܧc thiŒn, h† do d¿ không làm.

Nghi có ba phÜÖng diŒn:

1.T¿ nghi là nghi mình. Ch£ng hån nghe ngÜ©i ta bäo: "Tu hành së ÇÜ®c giäi thoát", nhÜng låi t¿ nghi r¢ng: "Ch£ng bi‰t mình tu có ÇÜ®c không?". Vì lòng do d¿ nghi ng© Ãy, nên không tu.

2.Nghi pháp nghïa là nghi phÜÖng pháp mình tu. Ch£ng hån nhÜ nghe Kinh Di-ñà nói: "NgÜ©i chí tâm niŒm PhÆt, tØ m¶t ngày cho ljn bäy ngày, ÇÜ®c nhÃt tâm bÃt loån ljn khi lâm chung, së ÇÜ®c PhÆt Di-ñà ti‰p dÅn sanh vŠ nܧc C¿c låc"; nhÜng låi nghi r¢ng: "PhÜÖng pháp Ãy không bi‰t có k‰t quä Çúng nhÜ vÆy không". Do s¿ nghi ng© Çó mà không tu.

3.Nghi nhÖn nghïa là nghi ngÜ©i dåy mình. NhÜ có ngÜ©i dåy r¢ng: "Làm lành së ÇÜ®c phܧc, làm ác së bÎ t¶i"; nhÜng låi nghi r¢ng: "Ch£ng bi‰t ngÜ©i này nói có thÆt không." Do s¿ nghi ng© Ãy mà không làm.

Tóm låi, tánh nghi ng© làm cän trª s¿ ti‰n tri‹n cûa mình, ngæn ngåi m†i công tác h»u ích và làm cho cu¶c Ç©i không vÜ®t ra khÕi cänh tÓi tæm kh° sª.

f.Thân ki‰n: nghïa là chÃp thân ngÛ Ãm tÙ Çåi giä hiŒp này làm ta. Vì cái chÃp sai lÀm Ãy, nên thÃy có m¶t cái Ta riêng biŒt, ch¡c thÆt, không bi‰n Ç°i, thÃy cái ta Ãy là riêng cûa ta, không dính dÃp ljn ngÜ©i khác và là m¶t thÙ rÃt quš báu. Vì tܪng lÀm nhÜ th‰, nên ki‰m món ngon, vÆt lå cho Ta æn, may s¡m áo quÀn tÓt ÇËp cho Ta m¥c, lo xây d¿ng nhà cao cºa l§n cho Ta ª, thâu góp thÆt nhiŠu tiŠn cûa Ç‹ dành cho Ta dùng, ki‰m công danh chÙc tܧc, ÇÎa vÎ cho Ta hãnh diŒn v§i m†i ngÜ©i. Do s¿ quš chu¶ng phøng s¿ cho cái Ta Ãy, mà Ta tåo ra l¡m ÇiŠu t¶i l‡i, chà Çåp lên bao nhiêu cái Ta khác, làm cho h† Çau kh° vì Ta. Và th‰ gi§i trª thành m¶t bãi chi‰n trÜ©ng thÜ©ng tr¿c cÛng vì th‰.

g.Biên ki‰n nghïa là chÃp m¶t bên, nghiêng vŠ m¶t phía, có m¶t thành ki‰n c¿c Çoan. Biên ki‰n có hai lÓi chÃp sai lÀm l§n là:

1.ThÜ©ng ki‰n nghïa là chÃp r¢ng khi ch‰t rÒi, cái Ta vÅn tÒn tåi mãi: ngÜ©i ch‰t së sanh ra ngÜ©i, thú ch‰t së trª låi thú, thánh nhÖn ch‰t trª låi làm thánh nhÖn. Do s¿ chÃp Ãy, h† cho r¢ng tu cÛng vÆy, không tu cÛng vÆy, nên không s® t¶i ác, không thích làm thiŒn. L‡i chÃp này, Çåo PhÆt g†i là: "ThÜ©ng ki‰n ngoåi Çåo".

2.ñoån ki‰n nghïa là chÃp r¢ng ch‰t rÒi së mÃt h£n. ñÓi v§i hång ngÜ©i chÃp Çoån ki‰n, thì hÍ t¡t thª là không còn gì tÒn tåi n»a; t¶i cÛng không mà phܧc cÛng ch£ng còn. H† không tin nhân quä luân hÒi, nên m¥c tình làm các ÇiŠu t¶i l‡i. H† t¿ bäo: "Tu nhÖn tích ÇÙc già Ç©i cÛng ch‰t, hung hæng, båo ngÜ®c t¡t thª cÛng không còn".

Có ngÜ©i, trܧc nh»ng cänh buÒn lòng, nghÎch š, nh»ng chuyŒn tình duyên tr¡c trª, tܪng r¢ng ch‰t là h‰t Çau kh°, là giäi thoát tÃt cä, nên Çã không ngÀn ngåi mÜ®n chén thuÓc Ƕc, hay giòng sông Ç‹ k‰t liÍu Ç©i mình. H† Çâu có ng© r¢ng ch‰t rÒi vÅn chÜa h‰t! LÓi chÃp này, kinh PhÆt g†i là "ñoån ki‰n ngoåi Çåo".

h.Ki‰n Thû: nghïa là chÃp ch¥t s¿ hi‹u bi‰t sai lÀm cûa mình.

Ki‰n thû có hai phÜÖng diŒn:

1.Ki‰n thû vì không š thÙc ÇÜ®c s¿ sai lÀm cûa mình. Hành vi cûa mình sai quÃy, š ki‰n cûa mình sai lÀm, nhÜng vì không Çû sáng suÓt Ç‹ nhÆn thÃy, nên cÙ bäo thû hành vi, š ki‰n cûa mình, t¿ cho là hay là giÕi, ai nói cÛng ch£ng nghe.

2.Ki‰n thû vì t¿ ái hay vì cÙng ÇÀu. Bi‰t mình làm nhÜ th‰ là sai, nói nhÜ vÆy là dª, nhÜng vì t¿ ái, cÙ bäo thû cái sai cái dª cûa mình, không chÎu thay Ç°i. NhÜ ông bà trܧc Çã l« theo, tà Çåo, nay con cháu vÅn bi‰t Çó là tà, nhÜng cÙ theo nhÜ th‰ mãi không chÎu Ç°i. H† cÙ nói m¶t cách liŠu lïnh: "XÜa sao nay vÆy", hay "xÜa bày nay làm". Hay nhÜ cha mË trܧc Çã l« làm nghŠ t¶i l‡i, ljn Ç©i con cháu, vÅn cÙ bäo thû nghŠ Ãy, không chÎu thay nghŠ khác.

Nói r¶ng ra trong th‰ gi§i, có m¶t sÓ Çông ngÜ©i, m¥c dù th©i th‰ Çã cäi Ç°i, ti‰n b¶ mà h† vÅn cÙ gi» låi nh»ng lŠ thói, c° tøc hû båi mãi. Ch£ng hån nhÜ ª ViŒt Nam ta ljn bây gi© mà vÅn có nh»ng ngÜ©i PhÆt tº, hÍ trong nhà có ngÜ©i ch‰t là gi‰t heo bò Ç‹ cúng ki‰n, khi ÇÜa Çám tang, gánh theo nh»ng con heo quay to tܧng, Çi bi‹u diÍn qua các ÇÜ©ng phÓ; m‡i khi tuÀn t¿ hay kœ gi‡, thì ÇÓt giÃy tiŠn vàng båc, áo quÀn kho phܧng, m‡i næm phäi h¶i h†p Ç‹ cúng tà thÀn, ác qu› v.v... ChÃp ch¥t nh»ng hû tøc nhÜ th‰, ÇŠu thu¶c vŠ "Ki‰n thû" cä.

i.Gi§i cÃm thû nghïa là làm theo l©i ræn cÃm cûa ngoåi Çåo tà giáo. NhÜng s¿ ræn cÃm nÀy nhiŠu khi thÆt vô lš, mê mu¶i, dã man, không làm sao ÇÜa ngÜ©i ta ljn s¿ giäi thoát ÇÜ®c, th‰ mà vÅn có nhiŠu ngÜ©i tin và làm theo. Ch£ng hån nhÜ ª ...n Ƕ, có phái ngoåi Çåo lÃy Çá d¢n bøng, ÇÙng m¶t chân gi»a tr©i n¡ng, n¢m ch‡ bÄn thÌu, leo lên cao nhäy xuÓng, gieo mình vào lºa, hay nhäy xuÓng sông trÀm mình Ç‹ ÇÜ®c phܧc. Có Çåo, m‡i næm låi b¡t tín ÇÒ gi‰t m¶t ngÜ©i Ç‹ t‰ thÀn, hay nhÜ Çåo cûa anh chàng Vô Não, phäi gi‰t m¶t træm ngÜ©i lÃy m¶t træm ngón tay xâu làm chu‡i håt m§i Ç¡c Çåo.

Nh»ng thÙ cuÒng tín nhÜ th‰, không làm cho cu¶c Ç©i sáng sûa, mà còn làm Çen tÓi, kh° Çau thêm.

j.Tà ki‰n, nghïa là chÃp theo lÓi tà, không chÖn chánh, trái v§i s¿ thÆt, trái v§i luÆt nhân quä. Nói m¶t cách khác, Tà ki‰n nghïa là mê tín dÎ Çoan, nhÜ th© ÇÀu trâu, ÇÀu c†p, bình vôi, ông táo, xin xâm, bói quÈ, bu¶c tôm, Çeo niŒt, coi sao, cúng hån v.v...

Nói r¶ng ra, cä bÓn món chÃp trên, ÇŠu thu¶c vŠ Tà ki‰n cä.

III.Tính chÃt cûa mÜ©i môn cæn bän phiŠn não.

Tánh chÃt cûa mÜ©i phiŠn não cæn bän không giÓng nhau: có thÙ nhanh nhËn, có thÙ y‰u §t, có thÙ Çâm sâu gÓc rÍ trong lòng ngÜ©i, có thÙ n¢m khÖi khÖi ª trên š thÙc, có thÙ dÍ dÙt trØ, có thÙ khó tiêu diŒt. Vì tính chÃt không ÇÒng Ãy mà ÇÙc PhÆt Ç¥t cho chúng nh»ng danh tØ khác nhau, Ç‹ dÍ phân biŒt, nhÜ Ki‰t sº, Ki‰n ho¥c, Tà ki‰n...

a.Ki‰t sº. MÜ©i thÙ phiŠn não gÓc: tham, sân, si, mån, nghi, thân ki‰n, biên ki‰n, ki‰n thû, gi§i cÃm thû, tà ki‰n cÛng g†i là "ThÆp Ki‰t sº".

Ki‰t là trói bu¶c, sº là sai khi‰n. MÜ©i phiŠn não nÀy là ki‰t sº, vì chúng nó có mãnh l¿c trói bu¶c loài h»u tình không cho ra khÕi ba cõi và sai sº chúng sanh phäi quay l¶n trong vòng sanh tº luân hÒi, tØ Ç©i này ljn ki‰p n†, và phäi chÎu không bi‰t bao nhiêu ÇiŠu kh° não.

Tuy ÇŠu có tánh chÃt sai sº, trói bu¶c cä, nhÜng mÜ©i Ki‰t sº này có thÙ månh, thÙ y‰u, thÙ chÆm chåp, thÙ mau lË, nên ÇÙc PhÆt chia chúng ra làm hai thÙ v§i hai tên g†i khác nhau là: L®i sº và ñ¶n sº.

1.L®i sº là nh»ng món phiŠn não rÃt lanh lË, dÍ sanh khªi mà cÛng dÍ trØ bÕ (l®i là lanh l®i). L®i sº gÒm có næm là: Thân ki‰n, Biên ki‰n, Ki‰n thû, Gi§i cÃm thû và Tà ki‰n.

2.ñ¶n sº là nh»ng món phiŠn não n¥ng nŠ, chÆm chåp, sanh khªi m¶t cách ngÃm ngÀm, sâu xa, nhÜng mãnh liŒt khó dÙt trØ (Ƕn là chÆm løt). Thu¶c vŠ Ƕn sº gÒm có: Tham, Sân, Si, Mån, Nghi.

NgÜ©i h†c PhÆt muÓn ÇÜ®c giäi thoát, tÃt nhiên phäi ch¥t ÇÙt mÜ©i thÙ dây nh®, xiŠng xích này m§i ÇÜ®c.

Trܧc khi muÓn ch¥t ÇÙt chúng m¶t cách có hiŒu quä, phäi hi‹u rõ tính chÃt mŠm hay cÙng, bª hay dai cûa chúng Ç‹ liŒt chúng vào loåi dÍ ch¥t hay khó ch¥t. NhÜ ngÜ©i bºa cûi, chia cûi ra làm hai loåi: loåi dÍ bºa và loåi khó bºa; loåi dÍ bºa thì dùng búa gì, loåi khó bºa thì dùng búa gì. CÛng vÆy, hành giä trܧc khi muÓn ch¥t ÇÙt phiŠn não, phäi liŒt chúng làm hai loåi: loåi Ki‰n ho¥c dÍ trØ, và loåi TÜ ho¥c khó trØ.

b.Ki‰n ho¥c. Ch» ki‰n ho¥c có hai nghïa

1.Loåi mê lÀm nÀy mong manh cån c®t, chÌ tu hành ljn ÇÎa vÎ Ki‰n Çåo (thÃy chân lš) thì Çoån ÇÜ®c.

2.Loåi mê lÀm nÀy thu¶c vŠ phÀn v†ng ki‰n (v†ng chÃp), phân biŒt cûa š thÙc ÇÓi v§i s¿ vô thÜ©ng, vô ngã v.v... mà sinh ra; hay do lÀm nghe theo l©i khuyên dåy cûa tà sÜ, ngoåi Çåo mà sinh ra.

Nói m¶t cách dÍ hi‹u hÖn, Ki‰n ho¥c là cái lÀm thu¶c vŠ mê lš, do v†ng chÃp (chÃp sai) phân biŒt cûa š thÙc sanh ra. ñ‰n ÇÎa vÎ Ki‰n Çåo là Çoån trØ ÇÜ®c cái ho¥c nÀy. Bªi chúng nó dÍ trØ, cÛng nhÜ cÕ m†c khÖi trên m¥t ÇÃt, hÍ rÅy là h‰t, nên cÛng g†i là "Phân biŒt ho¥c" (nghïa là cái lÀm vŠ phÀn phân biŒt cûa š thÙc).

Tóm låi, Ki‰n ho¥c là do mê lš mà sanh, và së bÎ diŒt trØ khi ng¶ ÇÜ®c chân lš.

MÜ©i phiŠn não nói trên n‰u Çem phÓi h®p v§i bÓn lj trong ba cõi thì thành ra tám mÜÖi tám ho¥c.

ñ‹ có m¶t š niŒm rõ ràng hÖn, chúng ta hãy phân tách nhÜ sau:

MÜ©i món Ki‰n ho¥c là: Tham, Sân, Si, Mån, Nghi, Thân ki‰n, Biên ki‰n, Ki‰n thû, Gi§i cÃm thû và Tà ki‰n.

Trong ba cõi (Døc gi§i, S¡c gi§i, Vô s¡c gi§i) m‡i cõi có bÓn ñ‰ (kh°, tÆp, diŒt, Çåo), m‡i lj có các ho¥c (mê lÀm) chung hiŒp låi thành tám mÜÖi tám món Ki‰n ho¥c.

NhÜ Døc gi§i có bÓn ñ‰: Kh°, TÆp, DiŒt, ñåo. Kh° lj có Çû mÜ©i ho¥c. TÆp lj và DiŒt lj chÌ có bäy ho¥c (vì trØ Thân ki‰n, Biên ki‰n và Gi§i cÃm thû). ñåo lj có tám ho¥c (trØ Thân ki‰n và Biên ki‰n). BÓn lj c¶ng låi thành ba mÜÖi hai Ki‰n ho¥c.

Cõi S¡c và Vô s¡c cÛng nhÜ Døc gi§i, song ª Çó m‡i lj ÇŠu trØ ra m¶t món Sân (vì hai cõi này chÌ có vui trong thiŠn ÇÎnh, nên ch£ng có Sân) nên m‡i cõi chÌ có hai mÜÖi tám ho¥c. Hai cõi hiŒp thành næm mÜÖi sáu ho¥c; c¶ng v§i ba mÜÖi hai ho¥c ª cõi Døc gi§i thành ra tám mÜÖi tám món Ki‰n ho¥c.

Kh° lj Çû mÜ©i ho¥c là vì thu¶c vŠ Quä. TÆp lj ít hÖn (có 7) là vì thu¶c vŠ Nhân. DiŒt lj là quä xuÃt th‰ nên chÌ có 7. ñåo lj vŠ phÀn tu hành nên chÌ có 8.

c.TÜ ho¥c: Trong sÓ mÜ©i phiŠn não cæn bän trên, có bÓn thÙ æn gÓc sâu rÍ tØ vô thÌ, rÃt khó diŒt trØ là Tham, Sân, Si, Mån (bÓn ñ¶n sº) thì g†i là TÜ ho¥c. TÜ ho¥c có hai nghïa:

1.Nó ngÃm ngÀm khªi lên, do mê mu¶i vŠ s¿ vÆt mà sanh; nhÜ ÇÓi v§i s¿ vÆt æn, m¥c, ª (s¡c, thanh, hÜÖng, vÎ, xúc), sanh ra tham trܧc.

2.S¿ mê lÀm nÀy phäi ljn ÇÎa vÎ Tu Çåo m§i dÙt trØ ÇÜ®c.

Chúng nó có tØ vô thÌ Ç‰n gi©, hÍ có ta là có nó, nó v§i ta ÇÒng sanh m¶t lÜ®t, nên cÛng g†i là "Câu sanh ho¥c". Chúng nó tiŠm tàng sâu kín, và chi phÓi sai sº chúng ta m¶t cách mãnh liŒt, nên hành giä phäi g¡ng sÙc tu trì, m§i có th‹ lÀn hÒi trØ ÇÜ®c. 

Tóm låi TÜ ho¥c hay Câu sanh ho¥c, do mê s¿ mà sanh, và chÌ khi ljn ÇÎa vÎ Tu Çåo m§i Çoån ÇÜ®c.

MÜ©i món nÀy phÓi h®p v§i bÓn lj së thành tám mÜÖi mÓt món nhÜ sau:

MÜ©i món TÜ ho¥c: Døc gi§i có 4 (Tham, Sân, Si, Mån); S¡c gi§i có 3 (Tham, Si, Mån); Vô s¡c gi§i có 3 (Tham, Si, Mån).

BÓn món tÜ ho¥c nÀy låi chia ra làm ba hång: hång månh nhÃt là ho¥c bÆc thÜ®ng; hång månh vØa là ho¥c bÆc trung, hång månh ít là ho¥c bÆc hå. M‡i hång nhÜ th‰ låi chia ra làm ba bÆc hay phÄm n»a (thÜ®ng, trung, hå) c¶ng thành ra chín phÄm.

Chín phÄm TÜ ho¥c nÀy nhân cho ba cõi (gÒm 9 ÇÎa) thành ra 81 thÙ:

Døc gi§i1. NgÛ thú tåp cÜ ÇÎa.

S¡c gi§i 2. SÖ thiŠn, ly sanh h› låc ÇÎa.

3. NhÎ thiŠn ÇÎnh sanh h› låc ÇÎa.

4. Tam thiŠn ly h› diŒu låc ÇÎa.

5. TÙ thiŠn xä niŒm thanh tÎnh ÇÎa.

Vô s¡c gi§i6. Không vô biên xÙ ÇÎa.

7. ThÙc vô biên xÙ ÇÎa.

8. Vô sª h»u xÙ ÇÎa.

9. Phi phi tܪng xÙ ÇÎa.

Nói tóm låi, nh»ng cái mê lÀm thu¶c vŠ phÀn phân biŒt (do š thÙc phân biŒt mà sanh) ÇŠu thu¶c vŠ Ki‰n ho¥c. Nh»ng cái mê lÀm thu¶c vŠ phÀn câu sanh (ngÃm ngÀm cùng v§i ta ÇÒng sanh) thì thu¶c vŠ phÀn TÜ ho¥c.

Låi m¶t nghïa n»a, nh»ng cái mê lÀm thu¶c vŠ phÀn mê lš, ljn khi ki‰n Çåo là Çoån trØ, thì g†i là Ki‰n ho¥c. Nh»ng cái lÀm thu¶c vŠ phÀn mê s¿, phäi tu hành ljn ÇÎa vÎ tu Çåo, m§i lÀn lÀn Çoån trØ, thì g†i là TÜ ho¥c. ñoån Ki‰n ho¥c là chÌ m§i h‰t cái lÀm trên phÜÖng diŒn ki‰n thÙc; ljn khi Çoån TÜ ho¥c thì luôn cä cái lÀm trên phÜÖng diŒn š thÙc hành vi ÇŠu không còn n»a.

ñoån 88 cái lÀm vŠ Ki‰n ho¥c và 81 cái lÀm vŠ TÜ ho¥c thì së chÙng ÇÜ®c bÓn quä Thanh væn cûa Ti‹u thØa, trong Çó quä vÎ cao nhÃt là A-La-Hán.

C.K‰t luÆn:

Sª dï chúng sanh chÎu các ÇiŠu kh° não, nguyên nhân là do phiŠn não gây tåo ra các nghiŒp TÆp lj. TÆp lj gÒm nhiŠu thÙ phiŠn não, nhÜng có mÜ©i thÙ cæn bän phiŠn não là: tham, sân, si, mån, nghi, thân ki‰n, biên ki‰n, ki‰n thû, gi§i cÃm thû và tà ki‰n.

Trong 10 món này, vì cæn cÙ theo bän tánh cûa nh»ng cái dÍ phát sinh và dÍ trØ là næm món sau, thì g†i là NgÛ l®i sº; còn næm món trܧc, tánh nó ngÃm ngÀm phát sanh và khó Çoån trØ thì g†i là NgÛ Ç¶n sº.

ñÙng vŠ phÜÖng diŒn tu chÙng mà xét, thì hành giä trong khi tu hành, chia 10 món phiŠn não trên thành hai loåi, Ç‹ Çoån trØ trong th©i kÿ:

1.Nh»ng cái mê lÀm khi thÃy Çåo (chân lš) m§i Çoån ÇÜ®c, thì g†i là Ki‰n ho¥c.

2.Nh»ng cái mê lÀm khi ljn ÇÎa vÎ Tu-Çåo m§i Çoån ÇÜ®c thì g†i là TÜ-ho¥c.

VŠ Ki‰n ho¥c, ª cõi Døc gi§i có 32 món mê lÀm, ª cõi S¡c gi§i có 28 và Vô s¡c gi§i cÛng có 28, c¶ng låi thành 88 món mê lÀm. Cái lÀm ª cõi Døc gi§i rÃt thô, ljn cõi S¡c gi§i và Vô s¡c gi§i thì vi t‰ hÖn. ñoån ÇÜ®c 88 thÙ Ki‰n ho¥c trong ba cõi thì chÙng ÇÜ®c quä thánh thÙ nhÃt trong bÓn quä cûa Ti‹u thØa là Tu-ñà-Hoàn. ñ‰n cõi này, 81 phÄm TÜ ho¥c cûa ba cõi vÅn chÜa Çoån trØ.

VŠ TÜ ho¥c, thì cõi Døc gi§i có 4: Tham, sân, si, mån; Cõi S¡c gi§i và Vô s¡c gi§i m‡i cõi có ba (trØ sân). C¶ng chung thành 10 món TÜ ho¥c. Vì chúng có thô và t‰ không ÇÒng ÇŠu nên phân ra có thÜ®ng, trung, hå phÄm. M‡i phÄm låi phân ra ba phÄm n»a là: ThÜ®ng, trung, hå c¶ng thành 9 phÄm.

Trong ba cõi có chia ra làm 9 ÇÎa; m‡i ÇÎa có 9 phÅm TÜ ho¥c tØ thô ljn t‰, c¶ng chung 9 ÇÎa thành ra 81 phÄm TÜ ho¥c.

Chín phÄm TÜ ho¥c ª cõi Døc gi§i rÃt thô, còn hai cõi trên lÀn lÀn vi t‰. Các thÙ phiŠn não TÜ ho¥c vi t‰ Çây, chiêu cäm v§i nh»ng kh° quä sanh tº, luân hÒi trong ba cõi. N‰u các s¿ mê lÀm nÀy Çoån h‰t, thì dÙt ÇÜ®c sanh tº trong ba cõi, chÙng quä A-La-Hán. Ho¢ng Pháp

PhÀn Phø chú:

TÙ-lj thu¶c vŠ giáo lš Ti‹u-thØa. Trong khi nghiên cÙu, trung thành v§i giáo lš nÀy, chúng tôi chÌ k‹ có hai thÙ ho¥c là: Ki‰n ho¥c và TÜ ho¥c.

NhÜng theo giáo lš ñåi-thØa, thì ngoài hai ho¥c trên, còn có hai thÙ ho¥c khác n»a là TrÀn-sa-ho¥c và Vô-minh-ho¥c. N‰u muÓn chÙng quä ñåi thØa BÒ tát, thì phäi Çoån trØ hai ho¥c sau này.

a.TrÀn-sa-ho¥c: TrÀn-sa-ho¥c là cái mê lÀm nhÜ cát bøi. Cái mê lÀm nÀy không phäi cûa mình, vì khi chÙng ÇÜ®c quä A-la-hán thì cái mê lÀm vŠ phÀn Ki‰n-ho¥c và TÜ-ho¥c nÖi cá nhân mình Çã h‰t. Cái chÖn trí ª nÖi tâm mình Çã ÇÜ®c sáng suÓt rÒi. NhÜng so v§i mình, còn thÃy cái mê lÀm cûa chúng sanh nhiŠu nhÜ cát bøi, nên sanh lòng chán ngán, thÓi chí Ƕ sanh, cÙ trÀm không thu tÎch, thû cänh thiên, không Ni‰t-bàn cûa Ti‹u-thØa, không chÎu ra hóa Çåo Ƕ sanh (vì còn pháp chÃp, mê lÀm thÃy thÆt có pháp mình tu, Ni‰t bàn mình chÙng).

b.Vô-minh-ho¥c: Vô-minh là mê lÀm không rõ ÇÜ®c bän chÃt chÖn tâm. ThÙ mê-lÀm nÀy là gÓc cûa các thÙ mê-lÀm, nên g†i là cæn-bän vô-minh. Nó rÃt vi-t‰, phá trØ trÀn sa ho¥c rÒi m§i phá trØ ÇÜ®c vô-minh ho¥c.

CÙ theo lÓi chÙng cûa ñåi thØa mà luÆn, thì phäi träi qua 52 ÇÎa vÎ, m§i phá ÇÜ®c h‰t vô-minh. Khi mãn ÇÎa vÎ ThÆp-tín rÒi, b¡t ÇÀu lên ThÆp-trø (10 vÎ) phá m¶t phÀn Vô-minh thì ÇÜ®c m¶t phÀn cûa ba ÇÙc Pháp-tánh (3 ÇÙc: Pháp thân, Bát nhã, Giäi thoát), chÙng lên vÎ SÖ trø. NhÜ th‰, cÙ phá thêm m¶t phàn Vô-minh là chÙng lên m¶t ÇÎa vÎ, cho ljn phá ÇÜ®c 10 phÀn thì ÇÜ®c ThÆp-trø. Bܧc qua ThÆp-hånh (10 vÎ), ThÆp-hÒi-hܧng (10 vÎ) và ThÆp-ÇÎa (10 vÎ) cÛng th‰, nghïa là phá ÇÜ®c m¶t phÀn vô-minh thì chÙng lên m¶t ÇÎa vÎ. Cho ljn ÇÎa vÎ thÙ 51 là ñ£ng-giác, dùng trí Kim-cÜÖng phá såch h‰t tܧng vô-minh rÃt vi-t‰, rÒi thì chÙng ÇÜ®c ÇÎa vÎ thÙ 52 là quä DiŒu-giác (PhÆt). Lúc bÃy gi© vô-minh diŒt h‰t, trí-giác toàn minh, cÛng nhÜ træng r¢m Trung-thu, bao nhiêu mây m© vËt h‰t, tÕa ánh sáng chi‰u kh¡p cä mÜ©i phÜÖng.

Chúng ta nên lÜu š: Ki‰n ho¥c, TÜ ho¥c là chiêu cäm phÀn Çoån sanh tº trong ba cõi. Còn TrÀn-sa và Vô-minh ho¥c thì chiêu cäm bi‰n dÎch sanh tº ngoài ba cõi. ñoån Ki‰n ho¥c, TÜ-ho¥c thì không th† phÀn-Çoån sanh tº, ra ngoài Tam gi§i, ÇÜ®c lš thiên chÖn, chÙng NhÎ-thØa: Thanh-væn, Duyên-giác. ñoån TrÀn sa ho¥c, chÙng quyŠn thØa BÒ-tát. ñoån tØng phÀn vô-minh thì chÙng pháp tánh BÒ-tát. ñoån såch vô minh chÙng quä PhÆt vô-thÜ®ng. Xét nhÜ th‰ thì tØ khi phát tâm tu hành cho ljn thành PhÆt, phäi träi qua m¶t công-trình l§n lao và m¶t th©i gian lâu xa m§i ÇÜ®c.