A.T°ng quát 

MuÓn th¿c chÙng, th‹ nhÆp Ni‰t Bàn thì phäi tu theo phÜÖng pháp mà PhÆt Çã dåy. PhÜÖng pháp chân-chính, có hiŒu quä ch¡c thÆt Ç‹ thành PhÆt Çó là ñåo lj. ñây là phÀn quan tr†ng nhÃt trong bài TÙ DiŒu ñ‰, vì n‰u có rõ bi‰t Ç©i là Çau kh°, nguyên nhân cûa nó là gì và n‰u có thi‰t tha cÀu giäi thoát khÕi cänh kh° Ç‹ ljn cõi an vui tÓt ÇËp nhÃt là Ni‰t Bàn, nhÜng n‰u không có phÜÖng pháp hiŒu nghiŒm Ç‹ th¿c hiŒn š muÓn Ãy, thì bi‰t cho nhiŠu cÛng vô ích và càng thêm Çau kh°. Do Çó, ñåo lj là phÀn quan tr†ng và ÇÜ®c PhÆt dåy m¶t cách rõ ràng chu Çáo.

ñåo lj có 37 phÄm, chia ra 7 loåi:

1. BÓn món NiŒm xÙ (TÙ NiŒm XÙ)

2. BÓn món Chánh cÀn (TÙ Chánh CÀn)

3. BÓn món NhÜ-š-túc (TÙ NhÜ-š-túc)

4. Næm cæn (NgÛ cæn)

5. Næm l¿c (NgÛ l¿c)

6. Bäy phÀn BÒ-ÇŠ (ThÃt BÒ ÇŠ phÀn)

7. Tám phÀn Chánh-Çåo (Bát Chánh-Çåo).

B.TÙ NiŒm XÙ

TÙ là bÓn, NiŒm là nh§ nghï, XÙ là nÖi chÓn. TÙ NiŒm xÙ là bÓn ch‡, bÓn ÇiŠu mà kÈ tu hành thÜ©ng Ç‹ tâm nh§ nghï ljn. ñó là:

Quán thân bÃt tÎnh

Quán tâm vô thÜ©ng

Quán pháp vô ngã

Quán th† thÎ kh°.

I.Quán thân bÃt tÎnh: 

Quán nghïa là tÆp trung tÜ tܪng Ç‹ quán sát cho thÃu Çáo. BÃt tÎnh là không såch. Quán thân bÃt tÎnh là tÆp trung tÜ-tܪng Ç‹ quán sát m¶t cách tÜòng tÆn vŠ s¿ dÖ bÄn cûa thân ta.

Nói cái thân là bÃt tÎnh, ch¡c nhiŠu ngÜ©i ngåc nhiên, phän ÇÓi cho là PhÆt Çã nói quá Çáng.

Trong Ç©i còn cái gì là quš báu hÖn thân Çâu? NgÜ©i ta bäo b†c nó, nâng niu nó, cung phøng nó Çû ÇiŠu. NgÜ©i ta cung cÃp cho nó Çû thÙc ngon vÆt lå; ngÜ©i ta Çùm b†c nó trong hàng, løa, gÃm, vóc; ngÜ©i ta che chª nó trong nhà cao cºa l§n; ngÜ©i ta dám làm tÃt cä nh»ng viŒc bÃt nhân t°n ÇÙc Ç‹ cho nó ÇÜ®c sung sܧng. Cái thân ÇÜ®c quš chu¶ng, tôn tr†ng nhÜ th‰, mà bäo r¢ng nó là dÖ bÄn, g§m ghi‰c thì ai mà nghe ÇÜ®c.

Song bình tïnh mà xét låi, cái thân này thÆt không có gì là trong såch cä. Ngay tØ khi m§i ÇÀu thai, cái thân này Çã bÃt tÎnh rÒi, vì nó là do hai thÙ nhÖ nh§p là phø tinh và máu huy‰t mà cÃu thành. ª trång thái ÇÀu tiên, nó ch£ng khác gì m¶t con h¶ trùng, rÒi dÀn dÀn l§n b¢ng håt ÇÆu, rÒi b¢ng mi‰ng thÎt, n¢m lÅn trong máu me nhÖ nh§p.

VŠ sau, nh© s¿ duy trì cûa nghiŒp thÙc, nó tÜ®ng thành hình ngÜ©i, chìm ngÆp trong m¶t cái b†c ÇÀy máu huy‰t. Cái thân n¢m co rút trong Çó cho ljn chín tháng mÜ©i ngày, rÒi chun theo m¶t con ÇÜ©ng rÃt bÄn thÌu, Ç‹ ra khÕi bøng mË. TØ Çó, nh© nh»ng th¿c phÄm phÀn nhiŠu cÛng không ÇÜ®c tinh khi‰t gì nhÜ thÎt cá, mà cái thân l§n dÀn. N‰u xét vŠ s¿ tiêu hoá cûa thÙc æn thì chúng ta cÛng không khÕi lÃy làm khó chÎu: nh»ng món ngon vÆt lå, m§i nuÓt vào thì ai cÛng Üa thích, nhÜng khi Çã nuÓt vào c° cách m¶t Çêm Çã bi‰n thành ÇÒ bÃt tÎnh, khi bài ti‰t ra thì không ai chÎu n°i, ngay ljn chû nhân cûa nó. ChÜa nói Çâu xa, cái thân này vài ngày chÜa t¡m Çã thÃy bÄn thÌu, rít r¡m; cái miŒng sáng dÆy chÜa súc, Çã nghe có mùi rÒi. Trong thân, chín l‡ thÜ©ng trôi chäy ra nh»ng ÇÒ bÃt tÎnh nhÜ: Çåi, ti‹u, ghèn, rái, mÛi, dãi... l¡m chuyŒn nhÖ- nh§p. ñó là m§i nói t§i bŠ ngoài, bŠ trong thân ngÜ©i còn dÖ hÖn thÆp phÀn. Khi m° bøng m¶t con gà, con heo ta thÃy m¶t ÇÓng nào là b†c chÙa, ru¶t non ru¶t già, tim, gan, phèo, ph°i, bong bóng nhÜ th‰ nào, thì các b¶ phÆn trong cÖ th‹ ta cÛng ch£ng khác gì th‰. NhÃt là b¶ tiêu hoá là ch‡ chÙa Ç¿ng Çû thÙ vÆt th¿c hôi thúi, ch£ng khác gì m¶t thùng phân.

ñó là m§i nói khi lành månh, còn khi Çau Óm låi càng dÍ s® hÖn: nào Çàm, nào mÛi, thúi tha tanh hôi không sao chÎu ÇÜ®c, nhÃt là g¥p bŒnh nan y nhÜ lao, cùi, giang mai, hoa liÍu thì thÆt không ai dám ljn gÀn. ñó là khi trÈ, còn khi già, ÇÀu båc, ræng long, lÜng còm, da nhæn, má cóp, Çi ÇÙng y‰u §t, không còn Çû sÙc Ç‹ s¿a soån bŠ ngoài thì låi càng nh§p nhúa hÖn n»a.

ñ‰n khi ch‰t, nghiŒp l¿c không còn duy trì Ç‹ thay l§p m§i, Ç°i l§p cÛ, thì da thÎt rã r©i, Çøng Çâu rŒu Çó. N‰u không Çem chôn cÃt cho kín, thì ruÒi b†, troi giòi rúc rÌa, mùi hôi thúi dâng lên không ai chÎu n°i.

VÆy cái thân này quä thÆt là bÃt tÎnh, không còn chÓi cãi vào Çâu ÇÜ®c. NhÜng ngÜ©i Ç©i vì không xét kÏ nên m§i yêu quš nó, cÜng dÜ«ng nó Çû ÇiŠu: HÍ thân Üa gì thì mình Üa, thân ghét gì thì mình ghét; làm nô lŒ cho thân, gây nghiŒp, chÎu báo Ç©i Ç©i ki‰p ki‰p không dÙt. CÛng vì thân mà tham, sân, si n°i; cÛng vì thân mà sát, Çåo, dâm sanh; cÛng vì thân mà v†ng ngôn, › ng», lÜ«ng thiŒt, ác khÄu hoành hành. Træm ngàn vån ÇiŠu l‡i lÀm, cÛng vì quá cÜng dÜ«ng cái thân này mà tåo thành ra.

VÆy hành giä cÀn phäi quán sát rõ cái thân là bÃt tÎnh, m§i tránh ÇÜ®c nh»ng nghiŒp tham ái. NhÜng quán sát nhÜ th‰ nào?

XÜa ª ƒn Ƕ, khi m¶t hành giä muÓn quán sát thân bÃt tÎnh, thì tìm ljn khu rØng ngÜ©i ta bÕ xác ngÜ©i ch‰t, g†i là thi lâm Ç‹ quán theo lÓi "Cºu tܪng quán" cûa PhÆt dåy. Phép quán này gÒm các giai Çoån sau:

a.Trܧng tܪng: Ngày ÇÀu ª gÀn bên cånh thây ch‰t, quán thây sình trܧng to lên.

b.Thanh-Ù-tܪng: Ngày thÙ hai quán thây bÎ gió n¡ng bÀm xanh.

c.Hoåi tܪng: Ngày thÙ ba, quán thây bÎ rã nát ra.

d.Huy‰t ÇÒ tܪng; Ngày thÙ tÜ, quán thây máu thÎt rÖi r§t lai-láng.

e.Ç. NÒng-lãng tܪng: Ngày thÙ næm, quán thây ch‰t huy‰t thÎt rã.

f.Hám tܪng: Ngày thÙ sáu, quán chim thú ljn xé æn thây.

g.Tán tܪng: Ngày thÙ bäy, quán sau khi chim thú æn, gân xÜÖng, ÇÀu mình tay chân chia tan nát v«.

h.CÓt tܪng: Ngày thÙ tám, quán huy‰t thÎt Çã h‰t, chÌ còn b¶ xÜÖng tr¡ng bØa bãi.

i.Thiêu tܪng: Ngày thÙ chín, quán b¶ xÜÖng tr¡ng ÇÓt cháy thành tro ÇÃt.

Chín phép quán tܪng này, Ç‹ ÇÓi trÎ lòng tham s¡c døc.

M¶t khi phép quán này Çã thuÀn thøc, khi kÈ tu hành thÃy m¶t cách tÜ©ng tÆn nhÜ ª trܧc m¡t, thân mình và tÃt cä m†i ngÜ©i ÇŠu bÃt tÎnh, không có gì Çáng quš chu¶ng, ham muÓn. Do Çó, có th‹ ÇÓi trÎ ÇÜ®c bŒnh tham s¡c døc là m¶t bÎnh rÃt trÀm tr†ng và nguy hi‹m cûa con ngÜ©i trên bܧc ÇÜ©ng tu hành. NhÜng quán thân bÃt tÎnh là Ç‹ trØ lòng tham s¡c døc, chÙ không phäi Ç‹ ghê tªm thân mình, ljn n‡i Çi hu› bÕ mång sÓng, nhÜ sáu mÜÖi vÎ Tÿ kheo trong th©i PhÆt tåi th‰, sau khi quán thân bÃt tÎnh thuÀn thøc rÒi, thÃy ghê tªm mình và ngÜ©i chung quanh ljn n‡i thuê ngÜ©i gi‰t Çi. ñÃy là m¶t ÇiŠu mà ÇÙc PhÆt nghiêm cÃm.

Ngày nay chúng ta có ÇÜ®c huŒ nhãn nhÜ PhÆt trÕ vào b†n n» s¡c mà Thiên ma sai ljn quÃy rÓi, và bäo r¢ng: "Nh»ng cái túi da Ç¿ng toàn nh»ng ÇÒ dÖ bÄn kia, hãy Çi Çi, ta không dùng!" NhÜng nh© khoa h†c Çã phát minh ra quang tuy‰n, chúng ta có th‹ thÃy ÇÜ®c rõ ràng nh»ng b¶ xÜÖng sÜ©n, xÜÖng sÓng, ÇÀu lâu, tim, gan, phèo, ph°i cûa m¶t tuyŒt th‰ giai nhân, qua Óng r†i ki‰ng. Và chÌ chØng Ãy cÛng Çû cho chúng ta quan niŒm r¢ng: cái ÇËp chÌ là b¶ mã bên ngoài, là l§p da b†c, chÙ bên trong thì b¶ xÜÖng ngÜ©i nào cÛng giÓng nhau cä, và chi‰u qua quang tuy‰n X, thì cái ÇÀu lâu cûa m¶t ngÜ©i ÇËp cÛng ch£ng khác gì cái ÇÀu lâu tr¡ng phêu n¢m læn lóc ngoài bãi tha ma.

H«i PhÆt tº, n‰u ai Çã phát tâm chân thÆt tu hành, thì hãy cÓ g¡ng thi hành pháp quán "quán thân bÃt tÎnh"; n‰u chÜa Çû phÜÖng tiŒn Ç‹ th¿c hành pháp quán Ãy, thì cÛng ÇØng bao gi© nên quên r¢ng: thân ngÜ©i không trong såch, không có gì Çáng mê say Ç¡m ÇuÓi ljn n‡i phäi gây ra bao tai håi, t¶i l‡i không lÜ©ng cho mình và ngÜ©i chung quanh. 

II.Quán tâm vô thÜ©ng. 

Tâm vô thÜ©ng, nghïa là cái tܧng cûa t¿ tâm chúng ta luôn luôn Ç°i thay, không thÜ©ng. Cái tܧng cûa t¿ tâm là gì? Chính là cái phân biŒt, hi‹u bi‰t h¢ng ngày, cái thÙc.

NgÜ©i không h†c PhÆt thì không nhÆn bi‰t th‹ chÖn nhÜ r¶ng l§n cùng kh¡p vÛ trø, mà nhÆn lÀm cái phân biŒt, cái thÙc là Ta, và cho r¢ng cái Ta Ãy thÜ©ng còn, không thay Ç°i, nhÜ nh»ng ngoåi Çåo chÃp có thÀn ngã hay có linh hÒn thÜ©ng trø.

ThÀn ngã là lÓi chÃp cûa "SÓ luÆn sÜ". H† cho r¢ng m‡i chúng ta có m¶t thÀn ngã t¿-tåi, trong såch, nhÜng vì phân biŒt, nên nhÆn thÃy có vÛ trø vån h»u, rÒi sanh lòng Üa muÓn, bÕ mÃt thÀn ngã t¿-tåi trong såch Ãy. VÆy muÓn cho thÀn ngã ÇÜ®c giäi thoát, thì phäi dÙt h‰t các món phân biŒt. DÙt cho såch h‰t, không thÃy, không nghe, không bi‰t n»a, thì thÀn ngã m§i hi‹n l¶ ra, và khi Ãy m§i nhÆn bi‰t r¢ng mình m§i sanh ra có vÛ trø. H† cho nhÜ th‰ là rÓt ráo, mà không bi‰t thÀn ngã Ãy cÛng chÌ là v†ng-thÙc mà thôi.

Còn linh hÒn là lÓi chÃp cûa Ça sÓ thÀn giáo. H† cho r¢ng duy có xác thÎt ch‰t, chÙ cái linh hÒn trong trÜ©ng h®p nào cÛng vÅn nhÆn bi‰t mình, bi‰t ngÜ©i, cÛng thÃy nghe nhÜ xác thÎt, không bao gi© ch‰t.

NhÜng s¿ thÆt không phäi th‰: cái tâm cûa chúng ta không thÜ©ng chút nào h‰t. Nó thay Ç°i luôn, khi nhÕ khác, khi l§n khác, khi có h†c khác, khi chÜa h†c khác, khi vui khi buÒn, khi thÜÖng khi ghét, khi chuyên niŒm vŠ m¶t ch‡, khi tän mác ra các trÀn duyên... thÆt không có gì là thÜ©ng h‰t. Nó là tâm pháp vô thÜ©ng, có thay Ç°i Çû cách, tuÿ ch‡ tu tÆp cûa mình mà ti‰n hoá. N‰u tâm là thÜ©ng thì không có sanh tº. N‰u tâm là thÜ©ng thì dù có tu hành cÛng không tæng trܪng, khi ngÜ©i dÓt cÙ dÓt, ngÜ©i vøng cÙ vøng, ngÜ©i d» cÙ d». N‰u tâm là thÜ©ng thì không có nhân quä, tu cÛng chØng Ãy mà không tu cÛng chØng Ãy, d» cÛng chØng Ãy mà lành cÛng chØng Ãy, cho ljn ngÜ©i h†c, ngÜ©i klhông h†c cÛng nhÜ nhau, ch£ng có gì sai khác, thay Ç°i cä.

Vì muÓn ÇÓi trÎ cái v†ng chÃp kia, nên PhÆt m§i dåy phép quán "Tâm vô thÜ©ng", Ç‹ chúng sanh nhÆn bi‰t r¢ng cái tâm không phäi nhÜ m¶t vÆt bÃt bi‰n vô døng, không phäi là cái "ta" ch¡c thÆt muôn Ç©i, rÒi nÜÖng vào Çó mà sanh ra không bi‰t bao nhiêu là v†ng tܪng phiŠn não. Nh»ng tánh tham, sân, si, mån, nghi, ác ki‰n ... ÇŠu do ngã chÃp mà sanh ra cä.

Låi cÛng vì chÃp tâm là thÜ©ng nên chi chi cÛng cho là do bän tánh cûa mình, không th‹ sºa Ç°i ÇÜ®c, nhÜ bäo "tánh tôi hay nóng giÆn, hay tham lam"; "tánh tôi hay Çam mê Ç©n ca xܧng hát"; "tánh tôi thích c© båc rÜ®u chè".

H† cho Çó là m¶t lÓi bào ch»a, vì không phäi l‡i tåi h†, mà tåi cái bän tánh ch¡c thÆt cûa h† nhÜ th‰ rÒi, không làm sao sºa Ç°i ÇÜ®c. Do Çó, h† không th‹ nâng cao tâm trí theo con ÇÜ©ng chÖn chánh ÇÜ®c.

VÆy PhÆt tº chúng ta cÀn phäi quan sát cái "tâm vô thÜ©ng", Ç°i cái tâm mê lÀm ra cái tâm giác ng¶, phá trØ ngã chÃp Ç‹ ra khÕi vòng sanh tº luân hÒi.

III.Quán pháp vô ngã. 

Pháp theo ti‰ng Phån là Dharma. Tàu dÎch là qu› trì, nghïa là n¡m gi» phåm vi cûa mình, nhÜ vuông, tròn, dài,méo... Ç‹ m‡i khi ngÜ©i ta trông ljn, liŠn nhÆn bi‰t cái này là vÆt gì, và khÕi lÅn l¶n v§i vÆt khác. Nghïa ch» Pháp r¶ng l§n mênh-mông, chÌ cho tÃt cä m†i s¿ vÆt trên vÛ trø, ch£ng nh»ng các vÆt h»u hình, cho ljn các vÆt vô hình tܪng tÜ®ng nhÜ lông rùa, sØng thÕ cÛng g†i là Pháp cä.

Còn ngã có nghïa là chû t‹, là riêng có t¿ tܧng cûa mình. NgÜ©i ta thÜ©ng chÃp các pháp ÇŠu có t¿ tܧng, có cái ngã riêng biŒt. NgÜ©i có t¿ tܧng cûa ngÜ©i, vÆt có t¿ tܧng cûa vÆt, th‰ gi§i có t¿ tܧng cûa th‰ gi§i, quÓc gia có t¿ tܧng cûa quÓc gia, xã h¶i có t¿ tܧng cûa xã h¶i.

ñã chÃp có t¿ tܧng cûa mình, tÃt nhiên thÃy có t¿ tܧng cûa ngÜ©i khác. ñÓi v§i t¿ tܧng cûa m¶t vÆt, hÍ vŠ mình thì không vŠ ngÜ©i khác, còn vŠ ngÜ©i khác thì không vŠ mình. Do Çó, sinh ra tâm niŒm nhân, ngã, bÌ, thº, quá tr†ng, khinh rë, tranh chÃp, ÇÃu tranh trong xã h¶i. 

Song, xét cho kÏ thì các pháp nào phäi thÆt có "t¿ tܧng"? Nói vŠ løc trÀn thì s¡c ÇÓi v§i không, Ƕng ÇÓi v§i tÎnh, sanh ÇÓi v§i diŒt... nào có cái gì riêng m¶t mình thÆt có t¿ tܧng Çâu? TrÀn ÇÓi v§i cæn mà có hình tܧng, cæn ÇÓi v§i trÀn mà có tác døng, ngoài trÀn không có cæn, ngoài cæn không có trÀn. NhÜ th‰, thì bi‰t tÃt cä các pháp, dù cæn, dù trÀn cÛng ÇŠu không có t¿ tܧng.

Trong kinh Læng Nghiêm có câu: "Nhân duyên hoà h®p, hÜ v†ng h»u sanh, nhân duyên biŒt ly, hÜ v†ng h»u diŒt". Nghïa là: các nhân duyên nhóm h®p thì giä dÓi có sanh ra, các nhân duyên chia rë, thì giä dÓi g†i là ch‰t. VÆy Çû bi‰t: tÃt cä các pháp làm nhân duyên cho nhau, in tuÒng là có, chÙ không có t¿ tܧng. Không có t¿ tܧng là "vô ngã".

Ví nhÜ trong giÃc chiêm bao, vì nhân duyên chiêm bao hiŒn ra thÃy cänh này, cänh khác. ñÜÖng khi Ãy, ngÜ©i chiêm bao cÛng lÀm tܪng là thÆt có, ljn khi thÙc dÆy; m§i nhÆn ra nó là cänh giä dÓi trong chiêm bao. Chúng ta cÛng th‰, vì mê lÀm mà không nhÆn ra ÇÜ®c s¿ giä dÓi cûa s¿ vÆt. Trong khi tâm duyên v§i cänh, cänh duyên v§i tâm, vån pháp hiŒn ra gi»a vÛ trø, chúng ta tܪng là thÆt có. ThÆt ra các pháp ÇŠu không t¿ tܧng, ÇŠu là "vô ngã".

Chúng ta không bi‰t lš "pháp vô ngã" cho nên, ngoài bÎ hoàn cänh kích thích, trong bÎ phiŠn não lay Ƕng, quay cuÒng theo s¿ múa rÓi cûa giä cänh. Vì th‰, tuy muÓn t¿ tåi mà chÜa lúc nào chúng ta ÇÜ®c t¿ tåi, muÓn an vui mà chÜa lúc nào ÇÜ®c an vui, muÓn thÜ©ng trø mà vÅn trôi læn trong vòng sanh tº...

N‰u chúng ta chÙng ÇÜ®c pháp vô ngã rÒi, thì m¶t th‹ vô ngã trùm kh¡p cä th‰ gi§i. Cänh cÛng vô ngã, tâm thÙc cÛng vô ngã, thì còn cái chi mà ghét, mà thÜÖng, mà phäi chÎu sanh tº luân hÒi n»a?

Pháp vô ngã là lÓi tu giäi thoát rÓt ráo. N‰u ai ai cÛng bi‰t tu hånh vô ngã m¶t Çôi phÀn thì Çâu còn s¿ ích k› håi nhân, và cänh tÜ®ng th‰ gi§i hoà bình Çâu phäi m¶t ÇiŠu không th‹ th¿c hiŒn ÇÜ®c.

IV.Quán th† thÎ kh°. 

Th† là nhÆn, nhÆn lãnh. Th† thÎ kh° nghïa là có nhÆn lãnh là có kh°.

NhÆn lãnh Çây là nhÆn lãnh cái gì?

Và vì sao nhÆn lãnh låi kh°.

NhÆn lãnh ª Çây có m¶t nghïa vô cùng r¶ng rãi, nghïa là nhÆn lãnh tÃt cä nh»ng gì mà ngÜ©i Ç©i có th‹ nhÆn ÇÜ®c trong cu¶c sÓng. Trܧc tiên nhÆn lãnh cái thân này là cái thân riêng cûa ta, cái tâm này là cái tâm riêng cûa ta. S¿ th† nhÆn này là nguÒn gÓc ÇÀu tiên Ç‹ th† nhÆn nh»ng cái khác vŠ sau: Ç‹ gi» gìn thân mång, ta th† cái æn, cái m¥c, th† cái ª, th† s¡c, thanh, hÜÖng, vÎ , xúc, th† nh»ng cái gì làm cho ta khoái trá, thích thú vui vÈ. Và lòng tham càng nhiŠu, thì th† låi càng l¡m. TØ cái th† cÀn thi‰t cho cu¶c sÓng, ta ti‰n dÀn nh»ng cái th† ít cÀn thi‰t, rÒi ljn nh»ng cái th† xa xÌ, thØa thäi vô ích, nhÜng vì thói quen góp nh¥t, tham lam, ta không th‹ bÕ qua ÇÜ®c. Nói tóm låi, m‡i chúng sanh, m‡i cu¶c Ç©i là m¶t chu‡i th† nhÆn liên ti‰p. 

Vì chính s¿ th† nhÆn Ãy là mÀm chính cûa Çau kh°.

Trܧc tiên ta th† nhÆn cu¶c Ç©i; nhÜng cu¶c Ç©i là gì n‰u không phäi là m¶t trÜ©ng Çau kh°, nhÜ chúng ta Çã thÃy trong phÀn kh° lj? Nào sanh, nào lão, nào bŒnh, nào tº, nào yêu mà phäi xa lìa, nào oán mà phäi g¥p g« v.v... thÆt là toàn nh»ng kh°, nhÜng Çó m§i nói ljn nh»ng n‡i kh° cæn bän. Ngoài ra, còn bao nhiêu n‡i kh° khác, cÛng do th† mà ra nhÜ: nhÆn ÇÜ®c m¶t cái gì cho là quš thì nÖm n§p s® mÃt, lo tìm ki‰m cách này, chܧc n† Ç‹ gi» gìn nó. NhÜng cu¶c Ç©i Çã là vô thÜ©ng thì còn có cái gì là tÒn tåi mãi. Ngay cu¶c Ç©i cûa ta mà cÛng không gi» mãi ÇÜ®c thì còn cái gì gi» ÇÜ®c n»a? Do Çó, sanh buÒn thÜÖng, ti‰c nuÓi, mÃt æn, bÕ ngû. Và ngÜ©i càng th† nhiŠu chØng nào låi càng kh° chØng Ãy. KÈ giàu thì s® mÃt cûa, kÈ có ÇÎa vÎ thì s® mÃt ÇÎa vÎ, kÈ có ngÜ©i yêu ÇËp thì s® mÃt ngÜ©i yêu, kÈ có danh v†ng l§n thì s® mÃt danh v†ng...

NhÜng có phäi muÓn th† lãnh thì bao gi© cÛng ÇÜ®c th† lãnh theo š muÓn Çâu? Th† mà may g¥p thuÆn cänh thì ÇÜ®c thoä då trong phút ÇÀu tiên, nhÜng th† mà g¥p nghÎch cänh thì càng thêm Çau kh°. ª Ç©i, thuÆn cänh thì ít, mà nghÎch cänh thì quá nhiŠu. ThÜ©ng thÜ©ng, ta ngºa tay mong nhÆn lãnh m¶t cái này, mà m¶t cái trái ngÜ®c khác låi rÖi vào tay ta! Do Çó, sanh giÆn d», thÃt v†ng, kh° Çau.

ñó là nghïa cûa "Th† thÎ kh°". Phép quán này møc Çích ÇÓi trÎ bŒnh tham là m¶t bŒnh trÀm tr†ng nhÃt trong các bŒnh phiŠn não, Çã æn sâu gÓc rÍ trong lòng chúng sanh tØ lâu Ç©i lâu ki‰p.

VÆy PhÆt tº chúng ta, muÓn diŒt trØ tánh tham, phäi quán "th† thÎ kh°". Ta phäi luôn luôn nh§ l©i PhÆt dåy: kÈ có lãnh th† thì có kh°; càng lãnh th† nhiŠu thì càng kh° l¡m. Càng ít lãnh th† thì kh° Çau càng vÖi. TÃt nhiên chúng ta không th‹ xä bÕ tÃt cä trong m¶t lúc; nhÜng chúng ta tuÀn t¿ xä nh»ng gì dÍ xä, có th‹ xä ÇÜ®c, rÒi Çi dÀn ljn nh»ng cái khó xä. Càng xä chØng nào låi càng nhË gánh Çau thÜÖng. NgÜ©i Ç©i thÜ©ng cho r¢ng càng gánh nhiŠu vàng båc châu báu, danh v†ng, ÇÎa vÎ, s¡c ÇËp, vui thú låi càng sܧng; nhÜng Çã g†i là gánh thì gánh gì cÛng là gánh, và càng gánh n¥ng thì vai càng Çau, chân càng mõi, Çi càng chÆm, tóm låi, càng kh° nhiŠu. Trái låi, n‰u ta không lãnh th†, nhÜ s¡c ÇËp, mùi ngon, vÎ lå v.v... thì thân tâm ta không bÎ lay Ƕng. ñÓi v§i cänh, ta thÃy không có gì Çáng Üa, cÛng không có gì Çáng ghét; không có gì Çáng vui mØng, cÛng không có gì Çáng kh° sª. NhÜ th‰ m§i ÇÜ®c an nhiên, t¿ tåi, thoát vòng kh° Çau.

V.K‰t luÆn:

"TÙ niŒm xÙ" là giáo lš cæn bän trong phÀn ñåo-lj. Có hi‹u ÇÜ®c giáo lš này m¶t cách tÜ©ng tÆn thì s¿ tu hành m§i v»ng ch¡c ÇÜ®c. Nó Çánh Ç° ÇÜ®c m¶t cách rÓt ráo bÓn thành ki‰n sai lÀm l§n lao cûa con ngÜ©i: tܪng thân mình là quš báu tÓt ÇËp trong såch, tܪng tâm mình là vïnh viÍn thÜ©ng còn, nhÜ m¶t linh hÒn bÃt diŒt; tܪng m†i s¿ vÆt trên Ç©i này là ch¡c thÆt trÜ©ng c»u; tܪng thu nhÆn tom góp ÇÜ®c nhiŠu chØng nào thì sung sܧng chØng Ãy.

NhÜng s¿ thÆt låi rÃt trái ngÜ®c:

a.Thân thì bÃt tÎnh, nhÜ m¶t cái Çãy Ç¿ng ÇÒ dÖ, không Çáng nâng niu chìu chu¶ng.

b.Tâm thì vô thÜ©ng, luôn luôn bi‰n Ç°i theo v§i hoàn cänh bên ngoài, không có gì là trÜ©ng tÒn bÃt diŒt.

c.Pháp thì vô ngã, không có t¿ tánh nhÃt ÇÎnh, không ch¡c th¿c mà ÇŠu là nhÜ huyÍn nhÜ hoá.

d.Th† thì kh°; ch£ng hån, ta th† lãnh cái thân, thì cái thân là dÖ bÄn; ta th† lãnh cái tâm, thì tâm là vô thÜ©ng và luôn luôn bi‰n Ç°i; ta th† lãnh s¿ vÆt ª chung quanh, thì s¿ vÆt ÇŠu là giä trá, nhÜ khói, nhÜ mây. Do Çó, càng th† lãnh nhiŠu chùng nào thì låi càng Çau kh° nhiŠu chØng Ãy.

VÆy chúng ta phäi luôn luôn quán sát, ghi nh§ bÓn s¿ thÆt trên Çây. Càng chÙng ÇÜ®c bÓn s¿ thÆt Ãy chØng nào thì s¿ chÃp ngã, chÃp pháp, tham, sân, si, låi càng vÖi dÀn chØng Ãy.

PhÆt tº càng n¡m v»ng bÓn s¿ thÆt Ãy chØng nào, thì s¿ tu hành theo các môn trong ñåo lj sau này, nhÜ bÓn món chánh cÀn, bÓn món nhÜ-š-túc, ngÛ cæn, ngÛ l¿c v.v... m§i dõng mãnh và chóng có k‰t quä chØng Ãy. 

C.TÙ Chánh CÀn

Nh© TÙ NiŒm XÙ, chúng ta Çã thÃy rõ s¿ thÆt cûa Ç©i. ñó là: thân bÃt tÎnh, tâm vô thÜ©ng, pháp vô ngã và th† thÎ kh°. ThÃy rõ ÇÜ®c s¿ thÆt Çau kh° Ãy rÒi, chúng ta phäi gia công, cÓ sÙc làm th‰ nào Ç‹ thoát ra ngoài móng vuÓt nguy hi‹m cûa chúng.

MuÓn th‰, s¿ siêng næng, tinh-tÃn là ÇiŠu kiŒn trên h‰t trong công cu¶c giäi thoát cûa chúng ta.

Ngoài Ç©i cÛng nhÜ trong Çåo, m‡i ngÜ©i muÓn Çåt ÇÜ®c k‰t quä tÓt ÇËp trong Ç©i mình thì phäi luôn luôn gia công g¡ng sÙc. NhÃt là ngÜ©i tu hành, mà cái quä là xuÃt trÀn, cái cÙu cánh là an vui vïnh viÍn, thì s¿ gia công, sÙc cÓ g¡ng låi càng phäi bŠn bï, dëo dai vÜ®t b¿c m§i thành t¿u ÇÜ®c.

HÖn ai cä, ÇÙc PhÆt hi‹u rõ s¿ quan tr†ng cûa s¿ tinh tÃn, nên Çã dåy bäo chúng ta, trܧc khi Çi sâu vào ñåo, phäi chuÄn bÎ nh»ng phÜÖng tiŒn cÀn thi‰t, phäi tÕ rõ m¶t thái Ƕ quy‰t tâm: Quy‰t tâm xa lánh ÇiŠu d» và th¿c hiŒn nh»ng ÇiŠu lành. ñó là š nghïa cûa TÙ Chánh CÀn.

I.ñÎnh nghïa TÙ Chánh CÀn:

TÙ Chánh CÀn là bÓn phép siêng næng tinh-tÃn h®p v§i chánh Çåo. BÓn phép tinh-tÃn Ãy là:

- Tinh tÃn ngæn ngØa nh»ng ÇiŠu ác chÜa phát sinh.

- Tinh-tÃn dÙt trØ nh»ng ÇiŠu ác Çã phát sinh.

- Tinh-tÃn phát tri‹n nh»ng ÇiŠu lành chÜa phát sinh.

- Tinh-tÃn ti‰p tøc phát tri‹n nh»ng ÇiŠu lành Çã phát sinh.

II.Quan niŒm vŠ ÇiŠu d» và ÇiŠu lành trong ñåo PhÆt:

Trܧc khi làm ÇiŠu lành, tránh ÇiŠu d», chúng ta phäi bi‰t rõ th‰ nào là lành, th‰ nào là d». Nh»ng ÇiŠu d» là nh»ng ÇiŠu gì có th‹ làm t°n håi cho mình và ngÜ©i trong hiŒn tåi cÛng nhÜ trong tÜÖng lai. Chúng bao gi© cÛng nghÎch v§i tØ bi, bình Ç£ng, trí-tuŒ và chân-lš.

Trái låi, nh»ng ÇiŠu lành là nh»ng ÇiŠu có th‹ l®i ích cho mình và ngÜ©i, trong hiŒn tåi cÛng nhÜ trong tÜÖng lai. Chúng bao gi© cÛng h®p v§i tØ-bi, bình-Ç£ng, trí-tuŒ và chân-lš.

V§i hai ÇÎnh nghïa này, không phäi Ç®i ljn khi phát l¶ ra b¢ng hành Ƕng, m§i g†i là lành hay d». Ngay trong š nghï, và quan tr†ng nhÃt là š nghï cÛng Çã phân biŒt ÇÜ®c lành hay d» rÒi. Theo Çåo PhÆt, ba nÖi phát sinh cûa lành hay d» là: thân, khÄu, š. NhÜ th‰, m¶t cº chÌ, m¶t l©i nói hay m¶t š nghï, ÇŠu có th‹ là lành hay d». Do Çó, ñÙc PhÆt dåy chúng ta phäi ngæn ngØa nh»ng ÇiŠu d», hay th¿c hiŒn nh»ng ÇiŠu lành, ngay khi chúng ta còn ª trong š thÙc. (Xem låi bài ThÆp ThiŒn).

III.N¶i dung cûa TÙ Chánh CÀn:

a.Tinh tÃn ngæn ngØa nh»ng ÇiŠu ác chÜa phát l¶:

Tâm mình chÜa móng tܪng nh»ng ÇiŠu ác thì mình phäi rán gi» gìn, ÇØng cho nó phát khªi lên, cÛng nhÜ s®i dây bu¶c mÛi con trâu, kŠm nó, không cho nó æn lúa.

Sau Çây là m¶t ít thí dø cø th‹ có th‹ xäy ra hàng ngày trong Ç©i sÓng chúng ta:

1.Khi chúng ta muÓn t° chÙc m¶t cu¶c Çi sæn b¡n, Ç‹ lÃy thÎt rØng cøng ly Çánh chén v§i bån bè, nhÜng chúng ta låi nghï: "Ta Çã là ÇŒ tº PhÆt, Çã th† tam quy, trì ngÛ gi§i rÒi, không lë dám quên l©i hÙa nguyŒn, sát håi chúng sanh và uÓng rÜ®u?" Th‰ là chúng ta không thi hành cu¶c Çi sæn b¡n n»a.

2.Khi phát khªi tâm gian lÆn, muÓn lÆp mÜu k‰ lÃy cûa ngÜ©i, chúng ta liŠn xét låi r¢ng: "Cûa mình mÃt mình bi‰t buÒn rÀu, thì cûa ngÜ©i mÃt ngÜ©i Çâu có vui? Vä låi, mình Çã nguyŒn tr†n Ç©i không tham lam m¶t vÆt nhÕ cûa ai, lë nào mình dám quên l©i thŒ nguyŒn?" Sau khi nghï th‰ rÒi, chúng ta không thi hành mÜu k‰ Çen tÓi trên n»a.

3.Khi móng tâm hoa nguyŒt, chúng ta nghï låi r¢ng: :Mình Çã nguyŒn tr†n Ç©i không tà dâm, thì phäi trì chí gi»-gìn ti‰t hånh". Và do š nghï Ãy, chúng ta ngæn chÆn ÇÜ®c lòng hoa nguyŒt.

4.Khi muÓn nói dÓi Ç‹ cho ÇÜ®c viŒc riêng cûa mình, chúng ta liŠn nghï r¢ng: "Mình Çã nguŒn tr†n Ç©i nói l©i ngay thÆt, thì phäi cÓ g¡ng gi» cho tr†n l©i thŒ nguyŒn". Nh© th‰ chúng ta khÕi phåm t¶i v†ng ng».

Nói tóm låi, m‡i khi tâm chúng ta móng lên m¶t š nghï sai quÃy, muÓn th¿c hiŒn m¶t ÇiŠu ác gì, chúng ta phäi tìm nh»ng lš do chính Çáng, tܪng nghï ljn hÆu quä tai håi cûa nó, Ç‹ dÆp t¡t ngay nh»ng š nghï bÃt chính, và ngæn ngØa không Ç‹ cho nó phát sinh trong hành Ƕng.

NgÜ©i tu hành s® các gi¥c phiŠn não, si mê len lÕi vào tâm mình cܧp mÃt cûa báu công ÇÙc, nên luôn luôn cÄn thÆn gi»-gìn, nhÜ ngÜ©i giàu gi» cûa: ngæn tÜ©ng, Çóng ngõ, bÕ tû, khoá ch¥t không Ç‹ cho kÈ gian vào nhà tr¶m mÃt.

S¿ ngæn chÆn gi»-gìn không cho ÇiŠu ác phát khªi này, không phäi hån cu¶c trong m¶t th©i gian nhÃt ÇÎnh, mà trái låi, phäi ti‰p tøc luôn luôn trong tØng sát na, tØng giây phút, tØng ngày tháng, tØng næm này sang næm khác, cho ljn chØng nào tâm mình ÇÜ®c thuÀn thøc an nhiên, không nghï ljn ÇiŠu ác n»a m§i thôi. Công cu¶c ngæn chÆn này, Çòi hÕi m¶t s¿ siêng næng, tinh-tÃn dÈo dai, bŠn bï m§i có hy v†ng thành t¿u ÇÜ®c nhÜ š muÓn.

b.Tinh tÃn trØ nh»ng ÇiŠu ác Çã phát l¶: Trong Ç©i sÓng cûa chúng ta, nhÃt là khi chÜa hi‹u bi‰t PhÆt Pháp và không tu hành, chúng ta Çã phåm rÃt nhiŠu t¶i ác. Nh»ng t¶i ác này làm cho tâm chúng ta càng ngày càng tÓi tæm, lu m©, nhÜ m¶t tÃm gÜÖng bÕ lâu ngày, không ai chùi rºa, không th‹ soi ÇÜ®c n»a. Nay chúng ta Çã nhÆn thÃy cái nguy håi cûa nh»ng ÇiŠu ác, thì chúng ta phäi quy‰t tâm dÙt trØ. ñiŠu ác không ª Çâu xa, chúng phát l¶ chính trong thân, khÄu, š cûa m‡i chúng ta. VÆy trØ t¶i ác, tÙc là ngæn chÆn không cho thân, khÄu, š chúng ta ti‰p tøc tåo nghiŒp d» n»a. NhÜng cái Çà t¶i l‡i, nhÜ cái Çà cûa m¶t chi‰c xe xuÓng dÓc, càng xuÓng càng mau, càng mãnh liŒt. Cho nên muÓn diŒt trØ t¶i l‡i, chúng ta phäi vÆn døng nhiŠu nghÎ l¿c, nhiŠu cÓ g¡ng, phäi luôn luôn siêng næng tinh-tÃn. ñ‹ ngæn chÆn cái Çà t¶i l‡i, PhÆt tº chúng ta phäi luôn luôn nh§ nghï nhÜ vÀy:

1.Sát sanh là ÇiŠu ác Çã gây t¶i l‡i cho mình phäi m¡c n® máu thÎt và mång sÓng, låi làm håi cho ngÜ©i lÅn vÆt.

2.Tr¶m cܧp làm kh° cho ngÜ©i bÎ nghèo Çói, rách rܧi, buÒn rÀu, Çau kh° không th‹ k‹ xi‰t.

3.Tà dâm là ÇiŠu không h®p lÍ ti‰t, thÜ©ng gây s¿ rÓi ren trong gia Çình và nhÃt là mang ti‰ng xÃu h°, làm mÃt phÄm giá con ngÜ©i.

4.Nói dÓi mÃt lòng tin cÆy.

5.Nói thêu dŒt làm chia lìa ân nghïa.

6.Nói lÜ«i hai chiŠu làm tæng trܪng oán thù.

7.Nói l©i hung ác, trܧc dÖ miŒng mình, sau chiêu lÃy hoå.

8.Ham muÓn quá sÙc (tham) thÃy mình thi‰u mãi, càng kh° thân nh†c trí.

9.GiÆn h©n tÙc tÓi, lºa sân n°i lên, làm hÜ công, hÕng viŒc và bao nhiêu rØng công ÇÙc ÇŠu tiêu tan.

10.Si mê không rõ chánh tà, m© ám chân lš, gây Çû các t¶i.

Xét nhÜ vÆy rÒi, n‰u t¶i ác Çã trót l« sinh, thì bÃt cÙ t¶i nào ch£ng hån, chúng ta phäi Çoån trØ tÆn gÓc rÍ, ÇØng cho nó Çâm chÒi nÄy nhánh n»a. Trong lúc Çó chúng ta låi huân tÆp các håt giÓng lành thay th‰ vào tång thÙc, thì lÀn hÒi chúng ta së trª thành ngÜ©i thuÀn thiŒn.

c.Tinh tÃn làm phát l¶ nh»ng ÇiŠu lành chÜa phát l¶: NhiŠu khi chúng ta có nh»ng š-ÇÎnh hay ÇËp, muÓn giúp ích ngÜ©i này, nâng Ç« ngÜ©i khác, nhÜng vì tánh giäi-Çãi, hay thi‰u nghÎ-l¿c, chúng ta không th¿c hiŒn nh»ng š-ÇÎnh tÓt ÇËp Ãy. NhÜ th‰, dù có thiŒn chí bao nhiêu, cÛng không Çem låi l®i ích gì cho ta và cho ngÜ©i chung quanh cä. MuÓn tåo nh»ng thiŒn nghiŒp, nhÜ l©i nói hoà nhã v§i m†i ngÜ©i trong m†i trÜ©ng h®p, bÓ thí cho ngÜ©i nghèo túng, giúp Ç« cho ngÜ©i có công æn viŒc làm, thì chúng ta ÇØng chÀn ch©, mà trái låi, phäi hæng hái, tinh-tÃn làm ngay. Ta phäi luôn luôn thúc ÇÄy ta, bi‰n nh»ng š nghï tÓt thành hành Ƕng. NgÜ©i Pháp có câu tøc ng» rÃt có š nghïa, Ç‹ châm bi‰m nh»ng ngÜ©i có d¿ ÇÎnh tÓt mà không bao gi© th¿c hiŒn: "ñÎa ngøc lót ÇÀy nh»ng d¿ ÇÎnh tÓt". (L'enfer est pavé de bonnes intentions). ThÆt Çúng nhÜ vÆy, ª Ç©i có bao nhiêu ngÜ©i có nhiŠu thiŒn chí, có š ÇÎnh làm ÇiŠu hay ÇiŠu phäi, nhÜng cho ljn ch‰t vÅn chÜa th¿c hiŒn ÇÜ®c, và mang theo xuÓng ÇÎa ngøc.

d.Tinh tÃn ti‰p tøc phát tri‹n nh»ng ÇiŠu lành Çã phát l¶: Nh»ng ÇiŠu lành khi Çã phát l¶ ra hành Ƕng rÒi, chúng ta ÇØng cho th‰ là vØa, là Çû, không cÀn phäi cÓ g¡ng nhiŠu thêm n»a.

Khi chúng ta làm m¶t ÇiŠu tr†n lành, chúng ta có l®i vŠ hai phÜÖng diŒn: m¶t m¥t ngæn chÆn ÇiŠu ác không cho tác håi; m¶t m¥t, làm ÇiŠu thiŒn có l®i ích cho mình và cho ngÜ©i. Ch£ng hån, nhÜ khi chúng ta th† gi§i không sát sanh và th¿c hành theo gi§i Ãy, là chúng ta vØa ngæn chÆn s¿ gi‰t håi ngÜ©i và vÆt, mà vØa chu¶c ngÜ©i và phóng sinh n»a. Các gi§i khác cÛng vÆy, nghïa là m¶t m¥t vØa "chÌ ác", m¶t m¥t vØa "tu thiŒn", rÒi cÙ nhÜ th‰ mà siêng næng tinh-tÃn luôn luôn m§i ÇÜ®c. Chúng ta phäi tÆp làm ÇiŠu thiŒn cho thÆt thuÀn thøc, cho thành thói quen, cho ljn khi m‡i š nghï, m‡i l©i nói, m‡i viŒc làm ÇŠu thiŒn cä m§i ÇÜ®c.

IV.Ý nghïa r¶ng l§n và diŒu døng cûa TÙ Chánh CÀn:

TÙ chánh cÀn là bÓn phép siêng næng chân chánh trong công cu¶c diŒt trØ t¶i ác và phát tri‹n ÇiŠu thiŒn. Nó bao gÒm tÃt cä nh»ng quy ÇiŠu cæn bän thi‰t y‰u cûa m†i tôn giáo, Çåo ÇÙc, luân-lš.

ThÆt th‰, n‰u suÓt Ç©i, chúng ta chÌ theo cho Çúng bÓn phép siêng næng là: ngæn ngØa không cho nh»ng ÇiŠu ác phát sinh, diŒt trØ nh»ng ÇiŠu ác Çã l« phát sinh, thúc ÇÄy th¿c hiŒn nh»ng ÇiŠu lành vØa mÓng lên ª trong tâm, và ti‰p tøc th¿c hiŒn nhiŠu hÖn n»a nh»ng ÇiŠu lành Çã th¿c hiŒn ÇÜ®c; n‰u chúng ta tinh-tÃn làm nhÜ th‰, thì ch¡c ch¡n chúng ta së Çåt ÇÜ®c ÇÎa vÎ Thánh-hiŠn. 

                                                     D.TÙ NhÜ Ý Túc

Sau khi Çã nhÆn rõ ÇÜ®c chân tܧng cûa cõi Ç©i (tÙ niŒm xÙ), Çã quy‰t tâm bÕ ác theo thiŒn (tÙ chánh cÀn), hành giä muÓn Çi xa trên ÇÜ©ng Çåo, cÀn phäi våch cho mình m¶t hܧng ti‰n nhÃt ÇÎnh và phäi có m¶t thái Ƕ quy‰t tâm nh¡m theo Çúng hܧng Çã våch mà Çi, không nhìn ngang, nhìn ngºa, không mong ܧc cái này cái khác. Hành giä chÌ quy‰t Çi m¶t ÇÜ©ng, tÆp trung tÃt cä mong ܧc, chú nguyŒn, š chí, næng l¿c tinh thÀn cûa mình vào Çó cho ljn khi ÇÜ®c toåi nguyŒn nhÜ š m§i thôi.

MuÓn ÇÜ®c nhÜ th‰, hành giä phäi tu theo pháp môn "TÙ nhÜ-š-túc", m¶t trong nh»ng pháp môn cûa ñåo ñ‰.

I.ñÎnh nghïa:

TÙ nhÜ š túc là bÓn phép thiŠn ÇÎnh. Nói cho rõ Çó là bÓn phÜÖng tiŒn giúp chúng ta thành t¿u các tam-ma-ÇÎa (Samadhi:chánh ÇÎnh), vì th‰ nên cÛng g†i là ÇÎnh pháp. "NhÜ š" là ÇÜ®c nhÜ š mình muÓn. "Túc" là chân, có nghïa nÜÖng t¿a, mà cÛng có nghïa là ÇÀy Çû. TÙ nhÜ-š-túc có nghïa là bÓn phép làm nÖi nÜÖng t¿a cho các công ÇÙc thiŠn ÇÎnh, thÀn thông ÇÜ®c thành t¿u mÏ-mãn nhÜ š muÓn cûa mình. Bªi lš do Ãy, nên cÛng g†i nó b¢ng tên TÙ-thÀn-túc. LuÆn Câu-xá quy‹n 25 có nói: "Vì sao ÇÎnh g†i là ThÀn túc? - Vì các công ÇÙc linh diŒu thù th¡ng ÇŠu nÜÖng nÖi bÓn ÇÎnh này mà ÇÜ®c thành t¿u."

BÓn ÇÎnh Ãy là:

·Døc nhÜ š túc;

·Tinh-tÃn nhÜ-š-túc;

·NhÃt tâm nhÜ-š-túc;

·Quán nhÜ-š-túc.

II.Døc nhÜ-š-túc:

Døc là mong muÓn. Mong muÓn m¶t cách thi‰t tha, mong muÓn cho kÿ ÇÜ®c, mong muÓn cho ljn khi mãn nguyŒn m§i thôi. ñó g†i là døc nhÜ-š-túc. NhÜng mong muÓn cái gì? Tåi sao Çã là PhÆt tº mà còn "døc", còn mong muÓn?

Trܧc tiên chúng ta nên nhÆn ÇÎnh rõ ràng tính chÃt cûa s¿ mong muÓn ª Çây. Có thÙ mong muÓn thoä mãn nh»ng thú tánh, nh»ng tham v†ng: Çó là mong muÓn t¶i l‡i, nên diŒt trØ. Có thÙ mong muÓn hܧng thÜ®ng, trong lành, nhÜ mong muÓn sÓng m¶t cu¶c Ç©i ÇËp Çë, thanh cao, mong muÓn ÇÜ®c giäi thoát ra ngoài bi‹n kh° sanh tº: Çó là thÙ mong muÓn h®p lš, Çáng khuy‰n khích. NgÜ©i PhÆt tº mong muÓn ÇÜ®c thành Çåt pháp thiŠn ÇÎnh mình Çang tu, Ç‹ ti‰n lên chÙng các Thánh quä. ThÙ mong muÓn này rÃt cÀn cho ngÜ©i tu hành; n‰u không mong muÓn thi‰t tha, mãnh liŒt thì khó mà Çi ljn Çích giäi thoát ÇÜ®c. ñây cÛng là m¶t s¿ cäi chính rÃt hùng hÒn Ç‹ Çánh tan quan niŒm sai lÀm cho r¢ng: ngÜ©i PhÆt tº phäi diŒt døc, mà diŒt døc là diŒt tÃt cä, diŒt luônm cä s¿ sÓng. Th¿c ra diŒt døc ª Çây tÙc là døc v†ng, diŒt nh»ng phÀn ham muÓn xÃu xa Çê hèn, làm cho con ngÜ©i bÎ Çoå xuÓng hàng thÃp thÕi nhÜ loài súc sanh, ÇÎa ngøc, chÙ có Çâu diŒt luôn cä nh»ng chí nguyŒn, nh»ng mong ܧc, nh»ng ÇÙc tính tÓt ÇËp cûa con ngÜ©i? S¿ mong muÓn sau này, ngÜ©i PhÆt tº không bao gi© läng quên, trái låi, h† trút cä tâm tÜ hܧng vŠ cái Çích mình Çang nh¡m, nh»ng pháp mình Çang tu. NgÜ©i th‰ gian Üa thích vÆt døc månh më nhÜ th‰ nào, thì ngÜ©i tu hành mong muÓn thành t¿u nh»ng pháp thiŠn ÇÎnh cûa mình cÛng månh më nhÜ th‰ Ãy. Có nhÜ th‰, hành giä m§i tæng ti‰n mãi trên bܧc ÇÜ©ng tu hành cûa mình.

III.Tinh-tÃn nhÜ-š-túc:

Tinh tÃn là dÛng mãnh, chuyên nhÃt vào pháp thiŠn-Çinh mình Çang tu. PhÀn trên chÌ m§i là s¿ ܧc muÓn. S¿ ܧc muÓn dù ÇËp Çë bao nhiêu mà không ra công, g¡ng sÙc, luôn luôn bŠn tâm v»ng chí, nghïa là thi‰u s¿ tinh-tÃn dõng mãnh, thì ܧc muÓn muôn Ç©i cÛng chÌ là ܧc muÓn suông thôi.

Tinh-tÃn không phäi chÌ là s¿ hæng hái bÒng b¶t trong chÓc lát, nhÜ s¿ Ò åt, bÓc cháy cûa ng†n lºa rÖm. Tinh-tÃn là nghÎ l¿c tu tÆp månh më, thÜ©ng h¢ng, không bao gi© gián Çoån. Trong kinh Di-Giáo, ÇÙc Th‰-Tôn có dåy: "... NhÜ ngÜ©i kéo cây lÃy lºa, cây chÜa nóng Çã thôi, tuy muÓn ÇÜ®c lºa, nhÜng khó th‹ ÇÜ®c".

VÆy ngÜ©i muÓn chÙng Çåo quä, phäi thÜ©ng tinh-tÃn ÇÀy Çû nhÜ š mình ܧc nguyŒn. 

IV.NhÃt tâm nhÜ-š-túc:

NhÃt tâm là tâm chuyên nhÃt vào ÇÎnh cänh, không bao gi© tán loån. M¶t con sông l§n, n‰u bÎ chia nhiŠu nghành tÃt nhiên sÙc chäy cûa nó bÎ y‰u. Trái låi, m¶t giòng suÓi nhÕ, n‰u chÌ chäy m¶t ÇÜ©ng, cÛng Çû sÙc xoi thûng Çá. NgÜ©i tu hành, tâm ÇÜ®c chuyên nhÃt, không bÎ tán loån thì muôn s¿ ÇŠu thành. PhÆt có dåy: "NhÜ ngÜ©i chÙa nܧc, khéo gi» b© Çê, ngÜ©i tu hành gi» nܧc trí tuŒ cÛng vÆy, phäi khéo tu thiŠn ÇÎnh, ch§ cho tán Ƕng.

V.Quán nhÜ-š-túc:

Quán nghïa là dùng trí-tuŒ sáng suÓt, quán sát pháp mình Çang tu. Quán trí Ãy do ÇÎnh mà phát sinh, trí Ãy là tÎnh trí. Vì tÎnh cho nên nó có th‹ nhÜ thÆt thông Çåt thÆt nghïa (chân lš) cûa các pháp (vÛ trø).

VI.Tóm t¡t š-nghïa và diŒu-døng cûa TÙ NhÜ-Ý-Túc.

Sª dï Døc, Tinh-tÃn, NhÃt tâm và Quán ÇŠu ÇÜ®c g†i là NhÜ-š-túc; vì chúng là nh»ng thÙ Ç‹ cho tÃt cä công ÇÙc tu hành, thÀn l¿c nÜÖng vào Çó mà phát sanh, h®p nhÜ š muÓn cûa hành giä.

BÓn phép này là bÓn nÃc thang k‰ ti‰p theo nhau, Ç‹ ÇÜa hành giä tØ cái nhân h»u lÆu mê m©, ljn cái nhân vô lÆu giäi thoát: Trܧc h‰t, do tâm h¢ng mong muÓn (Døc), cho nên s¿ tu tÆp càng dÛng mãnh (tinh-tÃn); nh© s¿ tu tÆp dÛng mãnh, nên phiŠn não tiêu, tán Ƕng h‰t, do Çó tâm ÇÜ®c chuyên nhÃt (nhÃt tâm), nh© tâm chuyên nhÃt nên quán trí ÇÜ®c thanh tÎnh mãnh l®i (quán), và có næng l¿c phá tan c¶i gÓc vô minh.

Khi vô minh h‰t, thì vô sÓ nghiŒp chܧng phäi tiêu, h¢ng sa trí, ÇÙc phát hiŒn. NgÜ©i tu hành, khi trí tuŒ và công ÇÙc viên mãn, tÙc kh¡c ÇÀy Çû vô biên thÀn døng trong s¿ hiŒn thân, hiŒn Ƕ, Ç‹ cÙu kh° chúng sanh, chÙ có phäi Çâu chÌ khi chÙng ÇÜ®c løc thông m§i ÇÜ®c t¿ tåi?

E.NgÛ cæn - NgÛ L¿c 

Trong 37 món tr® Çåo, ngÛ cæn ngÛ l¿c là nh»ng pháp quš báu, cÛng quan tr†ng nhÜ các pháp khác; có th‹ ÇÜa ngÜ©i tu hành tØ ÇÎa vÎ phàm phu ljn các thánh quä trong ba thØa. Chúng là phøc sÙc trang nghiêm, là phÜÖng tiŒn công hiŒu giúp ngÜ©i th£ng ti‰n trên ÇÜ©ng tu Çåo, chÙng quä.

I.ñÎnh nghïa NgÛ cæn:

NgÛ cæn là næm cæn. Cæn là cæn bän, là gÓc rÍ, là nguÒn gÓc Ç‹ tÃt cä các thiŒn pháp xuÃt hiŒn.

LuÆn Trí-Ƕ, quy‹n thÙ 10 giäi r¢ng: "Næm cæn này là cæn bän Ç‹ phát ra tÃt cä thiŒn pháp." Næm cæn Ãy là: Tín cæn, TÃn cæn, NiŒm cæn, ñÎnh cæn và TuŒ cæn.

II.N¶i dung cûa næm cæn:

a.Tín cæn: Tín cæn là lòng tin månh më v»ng ch¡c. Lòng tin này không giÓng nhÜ lòng tin mù quáng, vô ÇiŠu kiŒn, bÃt chÃp lš trí cûa phÀn nhiŠu các ngoåi Çåo. Lòng tin ª Çây là con ÇÈ cûa lš trí, là k‰t quä cûa s¿ suy luÆn sáng suÓt, cûa s¿ quan sát kÏ càng. ñÙc PhÆt không bao gi© b¡t bu¶c PhÆt tº tin m¶t gì mà không suy luÆn, không giäi thích ÇÜ®c. Vì lòng tin cûa ngÜ©i PhÆt tº khªi tØ trí xét Çoán. Bªi th‰ nên nó vô cùng v»ng ch¡c, mãnh liŒt. Chính nó là cæn bän phát sinh m†i hånh lành. PhÆt dåy: "Tin là mË cûa vô lÜ®ng công ÇÙc". NhÜng PhÆt tº tin cái gì? - PhÆt tº tin Tam Bäo:

1.Tin PhÆt. PhÆt tº bi‰t r¢ng PhÆt là ÇÃng hoàn toàn giác ng¶, giäi thoát. Vì th‰, PhÆt tº suÓt Ç©i tin tܪng theo PhÆt, Ç‹ hܧng ti‰n ljn giác ng¶, giäi thoát mà PhÆt Çã thân chÙng.

2.Tin Pháp. Pháp là chân lš, là s¿ thÆt mà ÇÙc PhÆt Çã khám phá ra và truyŠn låi cho chúng ta. Pháp là giáo lš Çúng nhÜ s¿ thÆt mà ÇÙc PhÆt Çã thuy‰t minh. Chúng ta tin nh»ng giáo lš Ãy, vì ngÜ©i nói ra là ÇÙc PhÆt, Çã thân chÙng ÇÜ®c và Çã giác ng¶ ÇÜ®c nh© giáo lš Ãy.

3.Tin Tæng.Tæng là ngÜ©i th¿c hành các giáo lš cûa PhÆt Ç‹ giác ng¶ mình và ngÜ©i, là kÈ thay PhÆt ÇÜa cao ng†n ÇuÓc chánh pháp sáng ng©i, Ç‹ soi ÇÜ©ng cho chúng sanh. Vì th‰, PhÆt tº suÓt Ç©i quy hܧng vŠ Tæng.

b.TÃn cæn. TÃn là tinh tÃn. TÃn cæn là dÛng mãnh tinh tÃn trên bܧc ÇÜ©ng tu tÆp, không bao gi© thÓi lui. N‰u Çã có lòng tin ch¡c ch¡n mà không tinh tÃn th¿c hiŒn, làm theo nh»ng ÇiŠu mình tin, thì lòng tin suông Ãy trª thành vô døng, không ÇÜa chúng ta ljn Çâu cä.

VÆy cho nên ngÜ©i PhÆt tº Çã tin Tam Bäo, thì phäi luôn luôn tinh tÃn th¿c hành giáo lš cûa PhÆt. Theo LuÆn Nhi‰p ñåi ThØa, tinh tÃn có ba thÙ:

1.BÎ giáp tinh tÃn. Nghïa là mang áo giáp tinh tÃn. NgÜ©i PhÆt tº trong cu¶c chi‰n ÇÃu Ç‹ diŒt trØ Çau kh°, ti‰n t§i giäi thoát, cÀn phäi mang theo áo giáp tinh tÃn, khi Çã xông pha vào trÆn ÇÎa "phiŠn não", khÕi bÎ ma quân häm håi. Nh© có áo giáp Ãy, ngÜ©i PhÆt tº tin tܪng ª næng l¿c cûa mình, hùng dÛng ti‰n t§i, không s® gian nan nguy hi‹m, không lùi bܧc trܧc m¶t trª ngåi hay m¶t ÇÎch thû nào.

2.Gia hånh tinh tÃn. Nghïa là luôn luôn g¡ng sÙc, không bao gi© dØng nghÌ trên bܧc ÇÜ©ng Çi ljn giäi thoát. V§i s¿ tinh tÃn này, ngÜ©i PhÆt tº càng ti‰n càng hæng, càng thêm sÙc l¿c, càng phÃn chí không bao gi© bi‰t mõi mŒt.

3.Vô h› túc tinh tÃn.Vô h› túc nghïa là không vui sܧng t¿ mãn, cho là vØa Çû khi m§i thu ÇÜ®c m¶t ít th¡ng l®i trên ÇÜ©ng tu hành. NgÜ©i PhÆt tº chÜa chÙng ÇÜ®c PhÆt quä, thì còn gia công g¡ng sÙc tu luyŒn mãi, chÙ không chÎu dØng nghÌ, vui thú v§i m¶t quä vÎ thÃp thÕi, tåm b®, nhÜ ngÜ©i b¶ hành khi chÜa ljn Çích cuÓi cùng, thì còn hæng hái bܧc mãi, chÙ không chÎu chÃm dÙt cu¶c hành trình cûa mình, b¢ng cách an phÆn ª mãi trong m¶t quán tr† bên ÇÜ©ng.

c.NiŒm cæn. NiŒm là ghi nh§. Ghi nh§ nh»ng gì?

1.ThÙ nhÃt niŒm thí. nghïa là nh§ tu bÓ thí. NgÜ©i PhÆt tº thÜ©ng ngày nh§ Çem tài sän bÓ thí cho ngÜ©i bÀn cùng, Çem hùng l¿c cÙu giúp ngÜ©i s® hãi, Çem chánh pháp chÌ giáo ngÜ©i si-mê, khi‰n h† h‰t kh° ÇÜ®c vui.

2.ThÙ hai niŒm gi§i, nghïa là nh§ trì tÎnh gi§i Ç‹ Çoån trØ các phiŠn não nghiŒp chܧng,tæng trܪng m†i hånh lành. Gi§i có ba thÙ:

·Nhi‰p luÆt nghi gi§i. Nh»ng gi§i Ç‹ ngæn cÃm các hånh nghiŒp thô xÃu, Çoån diŒt các nghiŒp chܧng nÖi thân tâm.

·Nhi‰p thiŒn pháp gi§i. Nh»ng quy ÇiŠu Çúng pháp và l®i ích, ngÜ©i th¿c hành theo nó, có th‹ thành t¿u tÃt cä pháp lành.

·Nhiêu ích h»u tình gi§i. Nh»ng ÇiŠu luÆt làm l®i ích an låc cho tÃt cä chúng sanh.

3.ThÙ ba niŒm thiên. LuÆn Nhi‰p ñåi ThØa có nói: "Thiên niŒm trø là an trø bÓn món thiŠn ÇÎnh". VÆy niŒm thiên là nh§ tu các niŒm thiŠn ÇÎnh, Ç‹ gån såch tÃt cä phiŠn não, th‹ chÙng chân nhÜ.

d.ñÎnh cæn. ñÎnh là tÎnh l¿ do dÎch nghïa ch» Phån Dhyana (ThiŠn na). ñÎnh là l¡ng tâm yên tÎnh, chuyên chú vào chánh pháp, Ç‹ suy Çåt thÆt nghïa cûa nó. Theo luÆn Nhi‰p ñåi ThØa, ÇÎnh có th‹ chia ba bÆc:

1.An trø ÇÎnh. ñ‹ tâm an trø vào ÇÎnh cänh, không cho tán Ƕng, do Çó phiŠn não ÇÜ®c tiêu trØ.

2.DÅn phát ÇÎnh. Do Çoån såch phiŠn não, nên ÇÜ®c phát sanh sáu món thÀn thông là các công ÇÙc thù th¡ng.

3.Thành sª tác s¿ ÇÎnh. Do Çã phát khªi ÇÜ®c các công ÇÙc thÀn thông, nên thÜ©ng làm l®i ích cho tÃt cä chúng sanh; cÙu Ƕ chúng sanh giäi thoát sanh tº, chÙng ÇÜ®c Ni‰t Bàn.

e.TuŒ cæn. TuŒ là trí tuŒ sáng suÓt,thâm nhÆp ÇÜ®c chân tܧng cûa vån pháp. Trí tuŒ Ãy không có s¿ phân biŒt, vì phân biŒt là tác døng cûa v†ng thÙc, là mê lÀm. Theo LuÆn Nhi‰p ñåi ThØa, trí tuŒ có ba thÙ:

1.Vô phân biŒt gia hånh tuŒ. Quán trí này không còn thÃy có phân biŒt, nhÜng còn gia hånh, nghiã là còn phäi døng công tu hành, Ç‹ thành t¿u hoàn toàn vô phân biŒt trí. 

2.Vô phân biŒt tuŒ. Trí tuŒ này không còn có s¿ phân biŒt, mà không cÀn phäi gia hånh, vì Çã thuÀn thøc. Do không phân biŒt nên không có mê v†ng. Nh© trí tuŒ này, ngÜ©i tu hành ÇÜ®c t¿ tåi th‹ chÙng chân nhÜ.

3.Vô phân biŒt hÆu Ç¡c tuŒ. Hay hÆu Ç¡c trí, nghïa là trí tuŒ có ÇÜ®c sau khi Çã chÙng ÇÜ®c chân nhÜ. Trí tuŒ này hoàn toàn sáng suÓt, tÕ ng¶ ÇÜ®c thÆt nghïa cûa các pháp. ChÜ PhÆt nh© hÆu-Ç¡c-trí này mà thi tác vô lÜ®ng công ÇÙc, Ç‹ cÙu Ƕ chúng sanh.

Tóm låi, tuŒ cæn là trí tuŒ do thiŠn ÇÎnh Çã làm l¡ng såch các v†ng tܪng, phân biŒt mà phát sanh. Nó thông Çåt ÇÜ®c s¿ thÆt cûa các pháp; nó là cæn nguyên phát sanh m†i viŒc vï Çåi Ç‹ giäi thoát chúng sanh.

III.ñÎnh nghïa ngÛ l¿c:

NgÛ l¿c là næm næng l¿c vï Çåi, næm thÀn l¿c cûa ngÛ cæn. Nói m¶t cách dÍ hiÍu: ngÛ cæn là næm cánh tay, còn ngÛ l¿c nhÜ là sÙc månh cûa næm cánh tay Ãy. 

IV.Thành phÀn và n¶i dung cûa ngÛ l¿c.

a.Tín l¿c. TÙc là thÀn l¿c cûa ÇÙc tin, hay sÙc månh l§n lao, vi diŒu do tín cæn phát sinh.

b.TÃn l¿c. TÙc là thÀn l¿c cûa ÇÙc Tinh-tÃn, hay sÙc månh bÃt thÓi chuy‹n, kiên cÓ, có th‹ san b¢ng m†i trª l¿c. SÙc månh này do tÃn cæn phát sanh.

c.NiŒm l¿c. TÙc là thÀn l¿c cûa s¿ ghi nh§, hay sÙc månh l§n lao bŠn ch¡c cûa niŒm cæn.

d.ñÎnh l¿c. TÙc thÀn l¿c cûa s¿ tÆp trung tÜ tܪng hay sÙc månh cûa ÇÎnh cæn.

e.TuŒ l¿c. TÙc thÀn l¿c cûa trí tuŒ hay sÙc månh vô biên cûa tuŒ cæn.

Nói m¶t cách t°ng quát, nh»ng sÙc månh này là k‰t quä thu Çåt ÇÜ®c do s¿ kiên cÓ tu luyŒn ngÛ cæn. Nó nhÜ là m¶t ng†n lºa bÆt lên sau khi ngÜ©i ta Çã n° l¿c c† xát hai cây cûi vào nhau Ç‹ lÃy lºa.

V.DiŒu døng cûa ngÛ cæn và ngÛ l¿c.

NgÛ cæn vØa làm cæn bän, vØa là nghÎ l¿c Ç‹ phát sinh, tæng trܪng vô lÜ®ng công ÇÙc thù th¡ng.BÃt luÆn ngÜ©i nào, hÍ lÃy trí làm nŠn täng, tinh tÃn thÆt hành chánh pháp (tÃn) h¢ng ghi nh§ chánh pháp (niŒm), tÆp trung tÜ tܪng Ç‹ trØ såch vô minh phiŠn não (ÇÎnh), Çem diŒu tuŒ vô phân biŒt (tuŒ) Ç‹ chÙng chân nhÜ, thì ngÜ©i Ãy th‰ nào cÛng n¡m ch¡c trong tay quä vÎ vô-thÜ®ng BÒ-ÇŠ. Vì ngÜ©i Ãy Çã có nh»ng thÀn l¿c vï Çåi (ngÛ l¿c) do ngÛ cæn gây tåo. V§i ngÛ l¿c này, hành giä nhÜ ngÜ©i b¶ hành có Çû phÜÖng tiŒn linh-l®i, diŒu døng Ç‹ bæng rØng, vÜ®t bi‹n và Çi ljn Çích cuÓi cùng. ñích cuÓi cùng cûa ngÜ©i tu hành theo chánh pháp tÙc là thành PhÆt. ñ‰n Çích này, ngÜ©i Ãy là ánh sáng cûa chúng sanh, là ru¶ng phܧc tÓi th¡ng Ç‹ chúng sanh gieo mÀm an låc. Chính ngÜ©i này m§i có Çû thÀn l¿c, diŒu døng làm cho chúng sanh trª thành nh»ng ngÜ©i hoàn toàn giäi thoát, hoàn toàn giác ng¶.

K‰t quä cûa ngÛ cæn ngÛ l¿c l§n lao, quš báu nhÜ th‰ Çó, chúng ta không th‹ không tu theo hai pháp môn Ãy.

F.ThÃt BÒ ñŠ PhÀn

ThÃt BÒ ñŠ phÀn cÛng là m¶t pháp môn quan tr†ng không kém gì ngÛ cæn, ngÛ l¿c. Sª dï ÇÙc PhÆt ch‰ ra nhiŠu pháp môn nhÜ th‰ là Ç‹ tuÿ cæn cÖ tØng ngÜ©i, ai h®p pháp môn nào tu pháp môn Ãy. Nh»ng pháp môn này vŠ tên g†i, vŠ chi ti‰t thì có khác nhau, nhÜng vŠ Çåi th‹ thì có nhiŠu ch‡ giÓng nhau. Vì th‰, chúng ta së thÃy trong pháp môn "ThÃt BÒ ñŠ phÀn" có nhiŠu Çi‹m giÓng nhau nhÜ trong "TÙ nhÜ š túc" hay "NgÛ cæn, ngÛ l¿c".

I.ñÎnh nghïa.

BÒ ÇŠ do phiên âm ch» Phån Boddhi mà ra. NgÜ©i Trung hoa dÎch là Giác Çåo, hay Çåo quä giác ng¶. PhÀn là tØng phÀn, tØng loåi. ThÃt BÒ ñŠ phÀn là bäy pháp tu tÆp tuÀn t¿ hܧng ljn Çåo quä vô thÜ®ng BÒ ñŠ, hay bäy pháp giúp ta thành t¿u Çåo quä ñåi giác. Nó cÛng có tên là ThÃt giác chi. "Giác" tÙc là BÒ ÇŠ, còn "Chi" tÙc cÛng nhÜ phÀn vÆy. ThÃt giác chi là bäy nhánh, bäy phÜÖng tiŒn Çi ljn Çích Giác ng¶.

II.Thành phÀn và n¶i dung:

ThÃt BÒ ÇŠ phÀn gÒm có:

a.Tråch pháp. Tråch là l¿a ch†n. Pháp là pháp môn, là phÜÖng pháp tu hành. Tråch pháp là dùng trí tuŒ Ç‹ l¿a ch†n pháp lành Ç‹ tu, pháp d» Ç‹ tránh. Trong s¿ tu tÆp, n‰u ta không có trí phân biŒt chánh tà, tÃt phäi lÀm låc. NhÜ các bài trܧc Çã nói, lòng tin cûa ngÜ©i PhÆt tº phäi d¿a trên lš trí, n‰u không là mê tín. ñÙc PhÆt dåy: "Hãy dùng trí tuŒ suy nghiŒm, giän tråch các pháp, rÒi së tin th†, thÆt hành theo." N‰u tu lÀm, tin chå, ÇiŠu Çó còn nguy håi gÃp træm nghìn lÀn ngÜ©i không tu hành. Vì vÆy, PhÆt tº chúng ta muÓn th£ng ti‰n trên ÇÜ©ng giác ng¶, giäi thoát, không phäi nghe ai bäo gì tin nÃy, không phäi t¿ bäo m¶t cách bØa bãi: "Çåo nào cÛng tÓt cä"; không phäi dung hoà PhÆt giáo v§i ngoåi Çåo; trái låi, PhÆt tº cÀn sáng suÓt ÇŠ phòng s¿ Çánh l¶n sòng cûa các ngoåi Çåo, s¿ xuyên tåc xäo quyŒt Ç‹ làm mÃt lòng tin sáng suÓt cûa chúng ta. Chúng ta cÀn phäi luôn luôn tÌnh táo phân biŒt chánh, tà, chÖn, nguœ; phäi thÜ©ng dùng trí tuŒ mà giän tråch cä nh»ng pháp ª ngoài, và nh»ng š tܪng chÖn v†ng cûa tâm Ç‹ tu, Ç‹ Çoån.

b.Tinh tÃn. NhÜng m¶t khi Çã l¿a ch†n ÇÜ®c pháp môn chân chánh Ç‹ tu rÒi, thì phäi tinh tÃn, nghïa là luôn luôn dÛng ti‰n trên bܧc ÇÜ©ng tu tÆp, không quän ngåi gian lao khó nh†c, không khi‰p s®, không thÓi chuy‹n, không t¿ mãn, t¿ cao mà bÕ dª møc Çích chÜa Çåt.

c.H›. nghïa là hoan h›. Nh© tinh tÃn tu hành, nên Çoån trØ ÇÜ®c phiŠn não thành t¿u vô lÜ®ng công ÇÙc, do Çó, sanh tâm hoan h› và phÃn chÃn tu hành.

d.Khinh an. Khinh là nhË nhàng, An là an °n. Nh© s¿ tinh ti‰n tu tÆp nên thân tâm ÇÜ®c thanh tÎnh; do Çó, ngÜ©i tu hành cäm thÃy nhË nhàng, khoan khoái, khinh an, nhÜ Çã trút ÇÜ®c gánh n¥ng døc v†ng mê m©.

e.NiŒm. là thÜ©ng ghi nh§ chánh pháp Ç‹ th¿c hành. Tâm niŒm ta, n‰u không thÜ©ng nh§ chánh pháp, tÃt nhiên tåp niŒm phát sanh, phiŠn não tæng trܪng. CÛng nhÜ m¶t Çám ÇÃt n‰u không trÒng hoa, thì cÕ m†c. Vì th‰, ngÜ©i tu hành cÀn phäi Ç‹ tâm ghi nh§ chánh pháp, ÇØng cho xao lãng, buông lung nghï bÆy.

f.ñÎnh.là tâm chuyên chú, tÆp trung vào pháp mình Çang tu.

g.Xä. nghïa là bÕ ra ngoài không vܧng bÆn. Xä tÙc là hành xä tâm sª, m¶t trong 11 món ThiŒn tâm sª.

Hành xä nghïa là th‰ nào?

NgÜ©i tu hành, nh© trí sáng suÓt, nhÆn bi‰t "th† là kh°", nên không n¡m gi» m¶t thÙ gì h‰t, dù quš báu bao nhiêu. Ngay trong s¿ tu hành cÛng vÆy, h† không trø trܧc ª các pháp mình Çã tu, Çã chÙng; trái låi, h† luôn luôn xä bÕ nh»ng gì mình Çã Çåt ljn, Ç‹ ti‰n tri‹n trên bܧc ÇÜ©ng Çi ljn giäi thoát. N‰u ngÜ©i tu hành cÙ mãi say Ç¡m vào quä vÎ mình Çã chÙng, thì suÓt Ç©i së bÎ trÀm m¶t nÖi Çó, không bao gi© có th‹ ti‰n lên, Ç‹ Çåt thành Çåo quä vô thÜ®ng BÒ ÇŠ. Kinh Kim cang s§ có nói: "NgÜ©i tu hành phäi nhÜ ngÜ©i nÜÖng thuyŠn qua sông, khi thuyŠn Çã c¥p b‰n, n‰u ta không bÕ nó Ç‹ lên b©, thì ÇØng hòng ljn Çâu và bi‰t gì ÇÜ®c. NgÜ©i muÓn thành ÇÃng siêu viŒt t¿ tåi, cÀn phäi tØ khܧc m†i Ç¡m say".

Pháp hành xä này giúp ta thành t¿u s¿ siêu thoát Ãy.

Tóm låi, ngÜ©i tu bäy pháp BÒ-ÇŠ phÀn này, ch¡c ch¡n së ÇÜ®c bÓn quä quš báu sau Çây:

·TÃt cä pháp ác ÇŠu ÇÜ®c tiêu trØ.

·TÃt cä pháp lành càng ngày càng tæng trܪng.

·Vì thÜ©ng tu thiŒn, Çoån ác, nên luôn luôn ÇÜ®c an låc, không bÎ Çau kh°.

·Së chÙng ÇÜ®c PhÆt quä.

G.Bát Chánh ñåo

MuÓn chúng sanh Çoån diŒt phiŠn não Ç‹ Çåt ljn cänh gi§i Ni‰t Bàn, ÇÙc PhÆt thuy‰t minh Bát Chánh ñåo. Bát chánh Çåo là m¶t phÜÖng pháp giän dÎ h®p v§i lÓi sÓng tâm lš hành-Ƕng hàng ngày cûa chúng sanh.

I.ñÎnh nghïa: Bát Chánh ñåo là con ÇÜ©ng chân chánh có tám ngành, giúp chúng sanh ti‰n ljn Ç©i sÓng hoàn toàn.

II.Hành tܧng:

a.Chánh ki‰n (Samma Ditthi). NhÆn thÙc sáng suÓt và h®p lš.

1.Ki‰n thÙc chân chánh:

a)NhÆn thÙc m†i vÆt là k‰t h®p cûa nhiŠu nhân duyên, không trÜ©ng tÒn và së bi‰n diŒt.

                   b)NhÆn rõ quä báo cûa m†i hành vi và š niŒm.

c)NhÆn rõ giá trÎ s¿ sÓng cûa mình, ngÜ©i và muôn vÆt.

d)NhÆn rõ m†i chúng sanh có cùng bän th‹ thanh tÎnh.

e)NhÆn rõ nghiŒp báo thiŒn ác Ç‹ th¿c hành ho¥c tránh xa.

f)NhÆn thÙc Çåo lš chân chánh Ç‹ làm Çích hܧng ti‰n.

2.Ki‰n thÙc sai lÀm:

a)Cho s¿ hiŒn h»u cûa vån vÆt là t¿ nhiên.

b)ChÃp nhÆn ThÜ®ng lj và phû nhÆn nhân quä nghiŒp báo.

c)Chû trÜÖng ÇÎnh mŒnh, phû nhÆn k‰t quä cûa hành nghiŒp.

d)Quan niŒm giai tÀng và Ç£ng cÃp Ç‹ ngæn cách gi»a ngÜ©i v§i ngÜ©i ho¥c ngÜ©i v§i vÆt.

                    e)ChÃp theo thÀn thoåi, mê tín dÎ Çoan.

b.Chánh tÜ duy (Samma Sankappa) có nghïa là suy nghï chân chánh. ñó là suy nghï có l®i cho mình và cä cho ngÜ©i.

1.Suy nghï chân chánh.

a)Suy nghï gi§i, ÇÎnh, huŒ Ç‹ tu tÆp giäi thoát.

b)Suy nghï nguyên nhân Çau kh° cûa chúng sanh Ç‹ giäi thích và khuy‰n tu.

c) Suy nghï nh»ng hành vi l‡i lÀm và tâm niŒm xÃu xa Ç‹ sám hÓi, cãi Ç°i.

2.Suy nghï không chân chánh.

a)Suy nghï tà thuÆt Ç‹ mê-ho¥c m†i ngÜ©i.

b)Suy nghï nh»ng phÜÖng cách sâu Ƕc Ç‹ håi ngÜ©i, håi vÆt.

c)Suy nghï mÜu cÖ trä thù oán.

d)Suy nghï tài s¡c, danh v†ng.

c.Chánh ng» (Samma Vaca). L©i nói ngay thÆt chân chánh. ñó là nh»ng l©i nói l®i ích chánh Çáng.

1.L©i nói chân chánh:

a)Nói thành thÆt và sáng suÓt.

b)Nói ngay th£ng không thiên vÎ.

c)Nói hoà nhã, rõ ràng và giän dÎ.

d)Nói l®i ích, dung hoà, khuy‰n tÃn và duy nhÃt.

2.L©i nói không chân chính.

a)L©i nói dÓi trá, không Çúng s¿ thÆt.

b)Nói không ngay th£ng, thiên vÎ, dua nÎnh, xuyên tåc, ngøy biŒn.

c)Nói sâu Ƕc, Çay nghi‰n, nguyŠn rûa, m¡ng nhi‰c, vu hoå và thô tøc.

d)Nói chia rë, di håi cho m†i ngÜ©i, m†i vÆt.

d.Chánh nghiŒp (Samma Kammanta). Hành Ƕng chân chánh. Nghïa là hành vi Ƕng tác cÀn phäi sáng suÓt chân chánh, có l®i ích.

1.Hành Ƕng chân chánh.

a)Hành Ƕng theo lë phäi, bi‰t tôn tr†ng quyŠn sÓng và hånh phúc chung cûa ngÜ©i và vÆt.

b)Tôn tr†ng nghŠ nghiŒp và tài sän m†i ngÜ©i.

c)Gi» hånh thanh tÎnh, không Çàng Çi‰m trác táng.

d)Bi‰t phøc vø chÙc nghiŒp tÆn tâm v§i viŒc làm.

e)Bi‰t hy sinh chính Çáng Ç‹ giäi thoát n‡i kh° cho mình và ngÜ©i.

2.Hành Ƕng không chân chánh.

a)Sát håi tàn båo.

b)Tr¶m c¡p xâm Çoåt.

c)SÓng xa hoa trác táng.

d)Sáng ch‰ khí cø mãnh l®i Ç‹ sát håi.

e)Ch‰ hoá vÆt giä Ç‹ dÓi ho¥c m†i ngÜ©i.

f)L®i døng væn nghŒ Ç‹ kích thích s¿ Çàng Çi‰m æn chÖi trác táng.

e.Chánh mång (Samma Ajiva): Sinh sÓng chân chánh là nghŠ nghiŒp Ç‹ sanh sÓng chánh Çáng, lÜÖng thiŒn không båo tàn, hèn måt.

1.Mång sÓng chân chánh.

a)TÆn l¿c làm viŒc Ç‹ sanh sÓng nhÜng không t°n håi ljn ngÜ©i và vÆt.

b)ñem tài næng chân chánh Ç‹ sinh sÓng chÙ không giä dÓi, lØa gåt.

c)SÓng thanh cao, không lòn cúi vô lš.

d)SÓng Çúng chánh giáo, không nên dÎ Çoan.

2.Mång sÓng không chân chánh.

a)Làm thÜÖng håi chúng sanh.

b)Xem sao, tính vÆn, bói xæm, giò quÈ Ç‹ sÓng.

c)Chìu chu¶ng quyŠn quš, mÓi lái giao dÎch và miŒng lÜ«i Ç‹ sanh sÓng.

f.Chánh tinh tÃn(Samma Vayama): Siêng næng chân chánh là siêng næng làm viŒc chánh có l®i cho mình, cho ngÜ©i.

1.Siêng næng chân chánh.

a)ThÃy mình có t¶i ác, l‡i lÀm siêng næng sám hÓi trØ bÕ.

b)T¶i ác và l‡i lÀm chÜa sanh siêng tu các pháp lành Ç‹ gi» gìn ngæn Çón.

c)ThÃy mình chÜa có phܧc nghiŒp, siêng næng và cÓ g¡ng Çào tåo phܧc nghiŒp.

            d)ñã có phܧc nghiŒp, siêng næng duy trì và ti‰n tri‹n thêm lên.

2.Siêng næng không chân chánh.

a)Siêng næng sát håi.

b)Siêng næng gian xäo, tr¶m c¡p.

c)Siêng næng Çàng Çi‰m.

d)Siêng næng dÓi trá, xuyên tåc, dua nÎnh.

e)Siêng næng rÜ®u chè, xa hoa ...

g.Chánh niŒm (Samma Sati): là nh§ nghï chân chánh. Nh§ nghï quá khÙ và quan sát cänh hiŒn tåi và s¡p Ç¥t tܪng tÜ®ng cänh tÜÖng lai.

1.Nh§ nghï quá khÙ.

a)Nh§ Ön cha mË thÀy bån Ç‹ báo Çáp.

b)Nh§ ân nܧc nhà Ç‹ phøng s¿ bäo vŒ.

c)Nh§ Ön chúng sanh giúp Ç« Ç‹ ÇŠn trä.

d)Nh§ ân PhÆt Pháp Tæng Ç‹ tu hành.

e)Nh§ l‡i lÀm xÜa Ç‹ sám hÓi cãi Ç°i.

2.Nh§ nghï không chân chánh.

a)Nh§ khuy‰t Çi‹m cûa ngÜ©i Ç‹ ch‰ riÍu, phê bình.

b)Nh§ låi oán hÆn cÛ Ç‹ phøc thù.

c)Nh§ låi døc cæn xÜa Ç‹ lung låc š chí.

d)Nh§ låi hành Ƕng xäo trá và tàn båo Ç‹ hãnh diŒn t¿ Ç¡c.

3.Quán niŒm chân chánh.

a)Quán niŒm tØ-bi: Quán niŒm cänh Çói kh°, tÆt, bŒnh, và tÓi-tæm cûa chúng sanh trong hiŒn tåi và vô sÓ tai nån xäy ra trong tÜÖng lai, sanh tâm thÜÖng xót, giúp Ç«, và tìm phÜÖng cách ÇŠ phòng che chª.

b)Quán niŒm trí huŒ. Quán niŒm nguyên nhân sanh hoá cûa vÛ trø vån vÆt, h»u tình, vô tình, oán, thân, tÓt xÃu... Ç‹ t¿ tu và khuy‰n giáo ÇÜ®c rõ ràng, thuÆn l®i, giäi thoát.

4.Quán niŒm không chân chánh.

a)Nh§ nghï s¡c v†ng.

b)Nh§ nghï phÜÖng tiŒn sát håi.

c)Nh§ nghï Ƕc k‰ thâm mÜu.

d)Nh§ nghï væn t¿ xäo trá.

e)Nh§ nghï cao lÜÖng mÏ vÎ.

h.Chánh ÇÎnh (Samma Samadhi): Tu tÆp thiŠn ÇÎnh chân chánh, không nên tu tÆp các môn thiŠn ÇÎnh không chân chánh.

1.ThiŠn ÇÎnh chân chánh:

a)BÃt tÎnh quán: Quán các pháp không thanh tÎnh Ç‹ trØ tham døc ai ái.

b)TØ bi quán: Quán tÃt cä chúng sanh ÇŠu ÇÒng m¶t chân tâm, bình Ç£ng không khác Ç‹ tæng trܪng kính tâm và thÜÖng xót cÙu Ƕ, Çoån trØ tâm hÆn thù.

c)Nhân duyên quán. Quán tÃt cä các pháp: h»u hình nhÜ s¿ vÆt, vô hình nhÜ tâm niŒm, l§n nhÜ núi, nhÕ nhÜ vi trùng, n‰u có m¶t pháp riêng cÛng ÇŠu là giä h®p duyên sanh, không chân thÆt Ç‹ Çoån trØ ngu si thiên chÃp.

d)Gi§i phân biŒt quán: Phân biŒt và quán sát s¿ giä lÆp cûa 18 gi§i (6 cæn, 6 tr¢n, 6 thÙc) ÇŠ thÃy không thÆt có ngã pháp, møc Çích trØ ngã chÃp và pháp chÃp.

e)S° tÙc quán: Quán hÖi thª ra vào Ç‹ ÇÓi trÎ tâm tán Ƕng ly loån.

2.ThiŠn ÇÎnh không chân chánh.

a)Tu diŒt tÆn ÇÎnh (diŒt h‰t bi‰n hånh cûa 7 thÙc) cÀu chÙng quä Ni‰t bàn giä danh.

b)Tu vô tܧng ÇÎnh (diŒt hiŒn hành 6 thÙc trܧc) cÀu an vui các cõi tr©i, ngoåi Çåo.

c)Tu thiŠn ÇÎnh Ç‹ luyŒn ÇÖn, vÆn khí ... cÀu thÀn thông, trÜ©ng sanh phép lå, tu tiên, ngoåi Çåo...

III.Phân loåi:

a.Tín (Saddha) Chánh ki‰n và chánh tÜ duy.

b.Gi§i (Sila) Chánh ng», chánh nghiŒp và chánh mång.

c.ñÎnh (Samadhi)Chánh tinh tÃn, chánh niŒm và chánh ÇÎnh.

IV.Công næng:

a.Cäi thiŒn t¿ thân: TÃt cä hành vi bÃt chánh, ngôn ng» Çäo Çiên và š-niŒm mê-m© ÇŠu do con ngÜ©i Çi ngÜ®c 8 chánh Çåo. Trái låi, n‰u con ngÜ©i tu theo 8 chánh Çåo së hoán cäi ÇÜ®c tÃt cä và tåo cho t¿ thân m¶t Ç©i sÓng chân chánh, l®i ích và thiŒn mÏ.

b.Cäi tåo hoàn cänh: HiŒn cänh là hình thành cûa tâm niŒm, là k‰t quä cûa hành vi. N‰u hành Ƕng theo 8 chánh Çåo, hiŒn cänh th‰ gian së an lành và tÎnh låc.

c.Làm cæn bän cho chánh giác. Tám chánh Çåo là cæn bän ÇÀu tiên cho s¿ giác ng¶ chân chánh cûa chÜ PhÆt.

PhÆt tº muÓn hܧng ti‰n ljn c¿c quä tÓt ÇËp phäi theo 8 chánh Çåo.

V.L®i ích:

Th¿c hành 8 chánh Çåo së có nh»ng l®i ích:

a.Ki‰n thÙc chân chánh không bÎ mê ho¥c Çiên Çäo.

b.Suy nghï chân chánh không bÎ mê lÀm Çen tÓi.

c.L©i nói chân chánh së l®i mình l®i ngÜ©i.

d.Hành Ƕng chân chánh së không t°n ngÜ©i, håi vÆt.

e.ñ©i sÓng chân chánh së ÇÜ®c m†i ngÜ©i kính n‹.

f.Siêng næng chân chánh së ÇÜ®c k‰t quä khä quan.

g.Nh§ nghï chân chánh hoàn toàn nhÆn cänh thâu hoåch nhiŠu k‰t quä tÓt.

h.ThiŠn ÇÎnh chân chánh thì trí huŒ dÛng phát và PhÆt quä dÍ thành t¿u.

VI.K‰t luÆn:

Tám chánh Çåo trình bày các nguyên t¡c chánh Çáng Ç‹ áp døng trong m†i trÜ©ng h®p cûa s¿ sÓng, Ç‹ cäi thiŒn m†i xÃu xa và t¶i l°i cûa chúng sanh. Tám chánh Çåo là nŠn täng chánh giác, là cæn bän giäi thoát.

NgÜ©i PhÆt tº cÀn phäi h†c và th¿c hành 8 chánh Çåo Ç‹: cäi thiŒn Ç©i sÓng bän thân, hoàn cänh xã h¶i và Ç‹ ÇÜ®c giác ng¶ nhÜ chÜ PhÆt.