A.Mª ñŠ 

Sau khi quy y Tam bäo phäi sÓng Çúng theo quy luÆt mà ñÙc PhÆt Çã ch‰ ra, Ç‹ ti‰n bܧc trên ÇÜ©ng ñåo. Quy luÆt Ãy là NgÛ Gi§i. NgÜ©i theo Çåo Nho phäi sÓng Çúng theo Tam cÜÖng, NgÛ thÜ©ng, thì ngÜ©i theo ñåo PhÆt cÛng không th‹ chÌ th† Tam Quy mà không trì NgÛ Gi§i. 

NgÜ©i Çã phát tâm quy y Tam Bäo là Çã bܧc chân lên nÃc thang giäi thoát, nhÜng n‰u không gi» næm gi§i là chÌ m§i bܧc m¶t nÃc ÇÀu rÒi dØng låi, không th‹ ti‰n ljn giäi thoát thÆt s¿ ÇÜ®c. Næm Gi§i này không nh»ng ÇÜa ngÜ©i månh ti‰n trên ÇÜ©ng giäi thoát, mà còn Çem låi trÆt t¿, an vui, hòa bình cho gia Çình, QuÓc gia, xã h¶i n»a. NgÛ gi§i chính là giŠng mÓi ch¡c thÆt tåo hånh phúc cho cá nhân và Çoàn th‹, chính là ông thÀy ngæn ngØa chúng ta làm ÇiŠu x¢ng bÆy trong th©i måt pháp. Vì th‰, ñÙc PhÆt Thích Ca Çã có l©i di chúc khÄn thi‰t sau Çây trܧc khi Ngài nhÆp Ni‰t bàn: 

- "Sau khi ta diŒt Ƕ, các ngÜ©i tu hành phäi tôn kính gi§i luÆt làm thÀy; dÀu cho ta còn tåi th‰ Ç‹ dåy d‡ cho các ngÜ©i mÃy ngàn Ç©i Çi n»a, ta cÛng thêm ÇiŠu nào ngoài gi§i luÆt."

Gi§i luÆt PhÆt ch‰ ra rÃt nhiŠu, vì cÀn phäi áp døng cho nhiŠu hång ngÜ©i tu hành: - Tÿ kheo,- Tÿ kheo ni,- Sa di, -Sa di ni. Riêng ÇÓi v§i hàng PhÆt tº tåi gia, thì chÌ có 5 gi§i mà thôi. NhÜng n‰u gi» ÇÜ®c 5 gi§i Ãy thì l®i ích cho mình, cho ngÜ©i không xi‰t k‹. 

B.Chánh ñŠ: 

I.ñÎnh Nghïa : NgÛ gi§i là næm ÇiŠu ngæn cÃm mà PhÆt Çã ch‰ ra, Ç‹ ngæn nh»ng tܪng niŒm ác, nói næng ch£ng lành, hành Ƕng bÃt chính. Næm ÇiŠu ræn Ãy là: - Không ÇÜ®c gi‰t håi, - Không ÇÜ®c tr¶m cܧp, - Không ÇÜ®c tà dâm, - Không ÇÜ®c nói dÓi, - Không ÇÜ®c uÓng ru®u. Næm ÇiŠu này y cÙ trên tâm tØ bi, bình Ç£ng trên phÜÖng diŒn dÙt trØ t¶i l‡i cá nhân và Çem låi trÆt t¿, an vui cho xã h¶i mà thành lÆp. ñÙc PhÆt không b¡t bu¶c chúng ta phäi triŒt Ç‹ tuân theo và cÛng không hæm d†a n‰u chúng ta không tuân theo thì phäi bÎ Ngài trØng phåt. S¿ gi» hay không gi» gi§i là do chúng ta hoàn toàn t¿ liŒu lÃy. ñåo PhÆt khác v§i các Tôn giáo khác chính là ª Çi‹m ñÙc PhÆt không phäi là m¶t quan tòa tÓi cao gi» quyŠn thܪng phåt. M¶t š nghï, m¶t l©i nói, m¶t hành Ƕng tÓt hay xÃu chính Çã mang theo nó m¶t mÀm thܪng phåt rÒi. ñÙc PhÆt chÌ là m¶t vÎ dÅn ÇÜ©ng rÃt tØ bi, và rÃt sáng suÓt. Ngài chÌ cho chúng ta con ÇÜ©ng nào là con ÇÜ©ng sáng và con ÇÜ©ng nào là con ÇÜ©ng nguy hi‹m không nên Çi. NhÜng n‰u chúng ta không theo con ÇÜ©ng sáng mà låi muÓn Çi vào con ÇÜ©ng nguy hi‹m, thì tÃt nhiên chúng ta së g¥p tai h†a t¿ nhiên, chÙ PhÆt không tåo ra tai h†a Ç‹ trØng phåt chúng ta. Tòa án chính là luÆt nhân quä. Ta làm ác thì ta chÎu quä xÃu; ta làm thiŒn thì ta ÇÜ®c qûa tÓt. Næm gi§i chính là næm thành trì ngæn chÆn cho ta ÇØng Çi låc vào ÇÜ©ng ác, là næm hàng rào ngæn chÆn cho ta khÕi rÖi xuÓng v¿c sâu, trong khi ta Çi trên con ÇÜ©ng giäi thoát. 

II.Næm Gi§i 

1.Không ÇÜ®c gi‰t håi. ñiŠu ngæn cÃm thÙ nhÙt mà PhÆt khuyên chúng ta, là không ÇÜ®c gi‰t sanh mång, tØ loài ngÜ©i cho ljn loài vÆt. Sanh mång là m¶t gía trÎ qúy báu, nhÃt là sanh mång ngÜ©i; gi‰t håi sanh mång kia Ç‹ tô bÒi cho sanh mång này là m¶t ÇiŠu ác, không h®p lš Çåo. 

PhÆt giáo cÃm sát sanh b«i nhiŠu lš do: 

a.Tôn tr†ng s¿ công b¢ng. - Chúng ta coi sanh mång mình là quš, là m¶t cûa báu tuyŒt ÇÓi. N‰u ai mÜu håi, là mình chÓng trä triŒt Ç‹ Ç‹ bäo vŒ sanh mång. Mình Çã bi‰t quš trong thân mång mình, tåi sao låi muÓn chà Çåp sanh mång ngÜ©i? Suy r¶ng ra, các loài vÆt cÛng bi‰t quš tr†ng mång chúng. NhÜ m¶t con bò hay m¶t con heo s¡p bÎ ÇÆp ÇÀu, th†c huy‰t, ta thÃy s¿ phän kháng mãnh liŒt, s¿ Çau thÜÖng cùng c¿c cûa chúng, b¢ng nh»ng ti‰ng kêu gào, nh»ng cái dãy døa thoát ch‰t! Theo lë công bình, ÇiŠu ta không muÓn ai làm cho ta, thì ta cÛng ÇØng làm cho ngÜ©i khác, hay loài khác. PhÆt dåy:"Ai ai cÛng s® gÜÖm dao, ai ai cÛng s® s¿ ch‰t. VÆy nên lÃy lòng mình suy lòng ngÜ©i, ch§ gi‰t! Ch§ bäo gi‰t!". 

b.Tôn tr†ng PhÆt tánh bình Ç£ng. - Chúng ta m‡i loài tuy thân hình khác nhau, mà vÅn ÇÒng m¶t PhÆt tánh. PhÆt tánh Çã bình Ç£ng thì không th‹ viŒn lš do gì Ç‹ nói r¢ng PhÆt tánh ª ngÜ©i giá trÎ hÖn ª vÆt, ª giai cÃp này màu da này gía trÎ hÖn giai cÃp kia màu da kia. Sát håi m¶t sanh vÆt là sát håi PhÆt tánh. 

c.Nuôi dÜ«ng lòng tØ bi. - Lòng tØ bi cûa ñÙc PhÆt xem m†i loài nhÜ con, nên Ngài không ÇÒng š cho ÇŒ tº Ngài sát håi sanh vÆt, bÃt cÙ trong trÜ©ng h®p nào. B«i vì Çêm tâm gi‰t håi sanh mång là lòng Ƕc ác Çã c¿c thÎnh, tâm tØ bi bÎ bóp ch‰t. NhÅn tâm vô c§ gi‰t m¶t con vÆt, tính båo ác không kém gi‰t m¶t con ngÜ©i. NhÅn tâm làm cho kÈ khác hay vÆt khác phäi dãy døa, rên si‰t, qu¢n quåi trong máu Çào, trong lŒ nóng trܧc khi trút hÖi thª cuÓi cùng, là t¿ gi‰t lòng tØ bi cûa mình, là bóp ch‰t cái mÀm thÜÖng yêu rÃt quš báu trong tâm hÒn chúng ta. NhÜ th‰, khó mà tu hành Ç‹ thành chánh quä ÇÜ®c. ñÙc Kh°ng Tº có dåy:"Væn kÿ thanh bÃt nhÅn ki‰n kÿ th¿c, ki‰n kÿ sanh bÃt nhÅn ki‰n kÿ tº". (Nghe ti‰ng kêu la cûa con vÆt, không n« æn thÎt nó; thÃy nó sÓng không Çành thÃy nó ch‰t). NhÜ vÆy ngÜ©i có tâm tØ bi hay lòng nhân ÇŠu không n« gi‰t håi ngÜ©i hay loài vÆt. 

d.Tránh nhân quä báo Ùng oán thù. - Khi ta gi‰t m¶t ngÜ©i hay m¶t con vÆt thì s¿ oán hÆn cûa h† tràn trŠ khó dÆp t¡t ÇÜ®c. H† vì cô th‰, vì y‰u sÙc nên bÎ ta gi‰t håi. Trong khi Ãy, h† ôm lòng cæm hÆn, ch© g¥p dÎp báo thù, hay con cái thân nhân h† së báo thù låi. CÙ th‰ m‡i ngày ta ÇŠu gieo cæm h©n cho ngÜ©i và vÆt, tích lÛy lâu ngày, khÓi oan gia Ãy to hÖn sÙc ta, chØng Ãy ta bÎ nó sát håi låi. Càng tåo nghiŒp sát, càng lao mình vào Çau kh°. PhÆt dåy:"NgÜ©i thÜ©ng sanh tâm sát håi, càng tæng trܪng nghiŒp kh°, mãi xoay vÀn trong sanh tº, không có ngày ra khÕi" (Kinh Læng Già). 

L®i ích cûa s¿ không sát håi. - Vì nh»ng lš do trên, ñÙc PhÆt cÃm PhÆt tº không gi‰t haÎ. Không gi‰t håi, së có nh»ng Çi‹m l®i sau Çây: 

a.VŠ phÜÖng diŒn cá nhân. - M¶t ngÜ©i không tàn nhÅn sát nhân, håi vÆt, không Ƕc ác làm Ç° máu, không lóc da, xÈ thÎt, ch¥t ÇÀu, th¡t c°, thì trong lòng không bÙc rÙt, hÓi hÆn, thân tâm ÇÜ®c nhË nhàng, thÖ th§i, giÃc ngû ÇÜ®c an lành, nét m¥t ÇÜ®c hiŠn hòa, trong sáng. 

b.VŠ phÜÖng diŒn xã h¶i. - N‰u tÃt cä nhân loåi trên th‰ gi§i này ÇŠu gi» Çúng gi§i thÙ nhÃt cûa PhÆt dåy Çây, thì chi‰n tranh së không có, mà các nghiŒp sanh tº luân hÒi cÛng ÇÜÖc giäi thoát. Cho nên T° xÜa có dåy: 

''H‰t thäy chúng sanh không nghiŒp gi‰t, 

MÜ©i phÜÖng nào có n°i Çao binh. 

M‡i nhà, m‡i chÓn ÇŠu tu ThiŒn. 

Lo gì thiên hå ch£ng thái bình. '' 

Hån ch‰: VÅn bi‰t gi‰t håi là tåo nhân kh°, nhÜng ngÜ©i tåi gia còn æn m¥n, còn làm công viŒc kia n†, thì khó tránh khÕi phåm gi§i sát. - Çây không b¡t bu¶c chúng ta phäi gi» triŒt Ç‹ nhÜ th‰, chÌ cÀn gi» phÀn quan tr†ng là không gi‰t ngÜ©i, và nh»ng con vÆt l§n nhÜ: Trâu, bò, ng¿a, chó, heo, gà v.v... Còn nh»ng con nhÕ n‰u tránh ÇÜ®c bao nhiêu quš bÃy nhiêu. chúng ta nên Çi tØ tØ thì ch¡c æn hÖn. NhÃt là không nên gi‰t håi sinh vÆt m¶t cách vô lš, gi‰t Ç‹ thÕa lòng thích gi‰t. Trong khi gi» gi§i sát, ta nên ÇŠ phòng hai ÇiŠu sau Çây: 

a.Không nên Ç‹ cho ác š sanh khªi. Gi‰t m¶t con vÆt l§n mà vì vô š hay t¿ vŒ, thì cái quä cûa nó còn nhË hÖn là gi‰t m¶t con chuÒn chuÒn v§i cái ác š muÓn gi‰t cho vui tay. 

b.Nên tránh s¿ huân tÆp trong hoàn cänh gi‰t håi: Nh»ng ÇÙa bé lên 3, lên 5 ra sân g¥p chuÒn chuÒn, bÜÖm bܧm chøp b¡t rÒi ng¡t cánh, rÙt ÇÀu n‰u cha mË thÃy mà không rÀy la; ljn 12,13 tu°i, chúng s¡m ná, giàng thun b¡n chim, ljn 20, 25 tu°i, chúng Çâm h†ng heo, gi‰t chó, vÅn không bÎ ngæn cÃm thì sau này, quen v§i tánh hung båo, trong cÖn giÆn d», chúng có th‹ gi‰t ngÜ©i không g§m tay. VÆy chúng ta không nên Ç‹ t¿ do cho con cái quen cái s¿ gi‰t håi sinh vÆt, mà cÛng không cho chúng møc kích nh»ng cänh chém gi‰t ª các råp chi‰u bóng hay ª gi»a Ç©i. 

2.Không ÇÜ®c tr¶m cܧp. Ai cÛng bi‰t tr¶m cܧp là lÃy nh»ng tài vÆt thu¶c quyŠn sª h»u cûa ngÜ©i, mà không có s¿ Üng thuÆn , hay cÜ«ng ép ngÜ©i ta Üng thuÆn b¢ng võ l¿c hay quyŠn hành. Nh»ng vÆt quš giá nhÜ nhà cºa, ru¶ng vÜ©n, tiŠn båc, ng†c ngà... cho ljn vÆt hèn m†n nhÜ lá trÀu, trái §t... ngÜ©i ta không cho mà mình t¿ lÃy ÇŠu là tr¶m cܧp. Tr¶m cܧp có nhiŠu hình thÙc: ý månh bè Çäng gi¿t ngang cûa ngÜ©i là æn cܧp; cÆy th‰ › quyŠn làm tiŠn kÈ y‰u là æn cܧp; b¡t chËt ngÜ©i ta trong lúc túng thi‰u Ç‹ cho vay n¥ng l©i, cÀm bán giá rÈ måt là æn cܧp; tích trº ÇÀu cÖ Ç‹ bán giá ch® Çen là æn cܧp. Dùng mÜu mËo rình rÆp, lén lút lÃy cûa ngÜ©i là æn tr¶m; cân non, Çong thi‰u, trÓn xâu, lÆu thu‰, ÇÜ®c cûa ngÜ©i ta mà không tìm cách trä låi là æn tr¶m. Có th‹ nói tóm m¶t câu là; BÃt cÙ hình thÙc nào, do lòng tham lam lÃy cûa ngÜ©i bÃt chính ÇŠu là tr¶m cܧp cä. N‰u vì nghèo nàn thi‰u thÓn, v® Óm con Çau, thi‰u gåo thi‰u thuÓc, nên phäi bu¶c lòng gian xäo, thì t¶i còn ÇÜ®c châm ch‰; chÙ Çã giàu có, æn sung m¥c sܧng, lên xe xuÓng ng¿a mà còn lÜ©ng gåt ngÜ©i lÃy cûa, cܧp công, Ç‹ sÓng m¶t cách vÜÖng giä trên mÒ hôi nܧc m¡t cûa kÈ nghèo Çói, thì t¶i ác thÆt n¥ng nŠ! 

Vì lš do gì PhÆt cÃm tr¶m cܧp? PhÆt cÃm tr¶m cܧp vì nh»ng lš do sau Çây: 

a.Tôn tr†ng s¿ công b¢ng: Chúng ta không muÓn ai lÃy cûa mình, tåi sao mình låi chæm chæm muÓn Çoåt cûa ngÜ©i? QuyŠn sª h»u cá nhân cûa ta, ta bi‰t tôn tr†ng, thì tåi sao ta låi chà Çåp lên quyŠn sª h»u cûa ngÜ©i? Làm nhu th‰ là trái lë công b¢ng. M¶t xã h¶i mà thi‰u công b¢ng thì không th‹ tÒn tåi lâu dài ÇÜ®c. 

b.Tôn tr†ng s¿ bình Ç£ng. - M‡i ngÜ©i ÇŠu có PhÆt tánh nhÜ nhau, tåi sao ta låi muÓn làm kh° ngÜ©i khác Ç‹ ta ÇÜ®c sung sܧng? Tåi sao ta låi muÓn hܪng nh»ng Ç¥c ân bÃt chính trong khi ta cÛng chÌ là m¶t con ngÜ©i nhÜ bao nhiêu con ngÜ©i khác? 

c.Nuôi dÜ«ng lòng tØ bi. - M¶t khi vô š Çánh mÃt m¶t vÆt gì hay m¶t sÓ tiŠn, ta dàu dàu buÒn kh°, æn không ngon, ngû không yên, tåi sao ta låi n« tâm lÃy cûa ngÜ©i Ç‹ cho ngÜ©i phäi khóc than, Çau kh° vì ta? NgÜ©i ta thÜ©ng nói:"TiŠn tài là huy‰t måch". NhÜ vÆy, kÈ cܧp Çoåt cûa ngÜ©i tÙc là cܧp Çoåt xÜÖng máu ngÜ©i, sát håi sinh mång ngÜ©i vÆy. ChÌ nh»ng ngÜ©i không có lòng thÜÖng ngÜ©i, tán tÆn lÜÖng tâm m§i làm nh»ng viŒc Çen tÓi nhÜ vÆy. Còn ta, Çã là PhÆt tº, Çang cÓ g¡ng nuôi dÜ«ng lòng tØ bi, ta không th‹ tr¶m cܧp cûa ai ÇÜ®c. 

d.Tránh nghiŒp báo oán thù. - Trong xã h¶i có t° chÙc, tôn tr†ng lë công b¢ng, thì t¶i tr¶m cܧp bao gi© cÛng bÎ trØng trÎ. ˆn tr¶m là bÎ ÇÜa ra tòa án ti‹u hình, æn cܧp thì ra tòa án Çåi hình. Khi chÜa bÎ b¡t, kÈ tr¶m cܧp phäi tìm træm phÜÖng ngàn k‰ Ç‹ trÓn tránh, sÓng chui rúc trong bóng tÓi. Khi bÎ b¡t, ngÜ©i tr¶m cܧp phäi bi trói bu¶c, tra khäo, ngÒi tù, nhÓt khám. PhÆn mình Çã Çành c¿c thân kh° trí, låi làm cho gia Çình mình, cha mË, v® con cÛng buÒn rÀu xÃu h°, và mÃt h‰t cä hy v†ng ª tÜÖng lai. 

NhÜng n‰u luÆt pháp th‰ gian không trØng trÎ, thì ngÜ©i tr¶m cܧp cÛng không thoát khÕi luÆt nhân quä nghiŒp báo. Tr¶m cܧp cûa ngÜ©i thì së bÎ ngÜ©i tr¶m cܧp låi, gây bao thù oán kh° Çau. PhÆt dåy: "NgÜ©i tham luy‰n s¡c tài không chÎu r©i bÕ, cÛng nhÜ ÇÙa bé luy‰n ti‰c m¶t chút mÆt trên lÜ«i dao, thè lÜ«i li‰m, phäi bÎ cái h†a ÇÙt lÜ«i" (Kinh TÙ ThÆp NhÎ ChÜÖng). Chính th‰, vì tham tiŠn cûa, l¡m ngÜ©i Çã t¿ gieo mình vào khám ÇÜ©ng, vào ÇÎa ngøc. Chúng ta hãy l¡ng nghe bài kŒ cänh tÌnh cûa vua TrÀn Thái Tông: 

Khoét vách xoi tÜ©ng chí nh»ng Çâu, 

Ngàn mÜu træm k‰ luÓng tham cÀu; 

Cûa ngÜ©i dÀu có Ç©i nay ÇÜ®c, 

ñ©i khác luôn luôn ki‰p ng¿a trâu. 

Vì nh»ng lš do trên nên ñÙc PhÆt cÃm các Ç‹ tº tr¶m cܧp. 

L®i ích cûa s¿ không tr¶m cܧp. 

a.VŠ phÜÖng diŒn cá nhân. - NgÜ©i không gian tham thì Ç©i sÓng hiŒn tåi ÇÜ®c an °n, không bÎ Çòi hÕi, giam cÀm, tù t¶i, Çi Çâu cÛng ÇÜ®c ngÜ©i khác tin cÆy, giao phó cho mình nh»ng ÇÎa vÎ quan tr†ng. NgÜ©i không gian tham thì Ç©i sau ÇÜ®c hܪng phܧc báu giàu sang, an vui, và con cháu nhiŠu Ç©i cÛng nh© thØa hܪng âm chÃt cûa ông bà, cha mË Ç‹ låi mà ÇÜ®c vinh hi‹n. 

b.VŠ phÜÖng diŒn Çoàn th‹. - N‰u m¶t ngày nào trong xã h¶i không ai có tâm gian tham, tr¶m cܧp thì nhà không cÀn Çóng cºa, cûa khÕi lo gìn gi», vÆt Çánh rÖi không mÃt, thÆt không còn gì sung sÜ©ng hÖn! NgÜ©i ta kh° b«i không có cûa, nhÜng kÈ có cûa nhiŠu cÛng vÅn kh°, vì phäi lo gìn gi». NgÜ©i không tr¶m cܧp tÙc là Çã âm thÀm ban cho ngÜ©i khác s¿ an °n rÒi. Nhà Nho có câu:"NhÖn phi nghïa bÃt giao, vÆt phi nghïa bÃt thû", HuÓng chúng ta là PhÆt tº låi Çi tr¶m cܧp hay sao? 

3.Không ÇÜ®c tà dâm. Tà dâm tÙc là muÓn nói vŠ s¿ dâm døc phi pháp. LuÆt dåy ngÜ©i xuÃt gia ly tøc phäi dÙt h£n dâm døc, còn ngÜ©i tåi gia thì không ÇÜ®c tà døc. Khi v® chÒng có cܧi hÕi Çû g†i là chánh; ngoài ra, lén lút lang chå làm viŒc phi pháp v§i ngÜ©i khác phái g†i là tà. NhÜng n‰u v® chÒng chính thÙc Çi n»a, mà n¢m không phäi ch‡, gÀn gÛi nhau không chØng m¿c thì cÛng thu¶c vŠ tà dâm cä. ñó là nói vŠ m¥t thô thi‹n. Nói m¶t cách vi t‰ hÖn, thì phàm nh»ng s¿ phóng tâm Ç¡m s¡c, nghï ng®i bÃt chánh, chÖi b©i lä lÖi, cÛng ÇŠu thu¶c vŠ loåi tà dâm cä. 

PhÆt cÃm tà dâm vì nh»ng lš do sau Çây: 

a.Tôn tr†ng s¿ công bình. - M‡i ngÜ©i ai cÛng muÓn gia Çình mình êm Ãm, yên vui, v® con mình Çoan chánh, thì sao låi Çi phá håi gia cang, làm nhøc nhã tông môn ngÜ©i, ÇÜa v® con ngÜ©i vào con ÇÜ©ng dâm loån. 

b.Bäo vŒ hånh phúc gia Çình. - không gì Çau kh°, Çen tÓi hÖn, khi m¶t gia Çình mà chÒng ho¥c v® có då riêng tÜ, tà våy. Hånh phúc Çâu còn, khi chÒng v® không tin nhau! M¶t khi gia Çình lâm vào cänh Ãy, thì con cái së xÃu h°, bê tha, côi cút, bà con không Çoái hoài ljn, s¿ nghiŒp tan tành, làng xóm chê bai, danh giá hoen Ó. ñiŠu kiŒn thi‰t y‰u Ç‹ giÛ gìn hånh phúc gia Çình chính là lòng chung thu› cûa hai v® chÒng. NgÜ©i ta bäo:"ThuÆn v® thuÆn chÒng, tác b‹ ñông cÛng cån". Vì s¿ tà dâm cûa m¶t trong hai ngÜ©i bån ÇÜ©ng mà trong gia Çình thÜ©ng xäy ra nh»ng vø ghen tÜÖng, cãi vã, Çánh ÇÆp có khi ljn gây án mång. Có khi, Ç‹ trä thù, ngÜ©i ta thÜ©ng thÃy xäy ra cái cänh "Ông æn chä, bà æn nem". M¶t ngÜ©i chÒng Ç‹ tâm dòm ngó v® ngÜ©i, thì chính v® con h† cÛng læm le våch rào sang nhà kÈ khác rÒi. H† phá hånh phúc gia Çình ngÜ©i, thì chính hånh phúc gia Çình h† cÛng Çã tan rã trܧc. Cho nên cÃm tà dâm là m¶t ÇiŠu kiŒn cÀn thi‰t Ç‹ xây d¿ng hånh phúc cho gia Çình mình và gia Çình ngÜ©i. 

c.Tránh oán thù và quä báo xÃu xa. - PhÆt dåy: "NgÜ©i ôm lòng ái døc cÛng nhÜ kÈ cÀm ÇuÓc Çi ngÜ®c gió, quy‰t bÎ nån cháy tay" (Kinh TÙ ThÆp NhÎ chÜÖng). ThÆt vÆy, ngÜ©i ta có tâm xÃu xa Ç¡m mê s¡c døc, không s§m thì chÀy quy‰t bÎ håi: n‰u không tan nhà mÃt nܧc, thì cÛng gãy chân mÃt mång b«i mÛi súng, ng†n gÜÖm. XÜa nay nh»ng k‰t qûa thäm khÓc Çen tÓi do s¿ Ç¡m mê s¡c døc gây ra không thi‰u gì; chúng ta chÌ cÀn dª nh»ng chÒng sách lÎch sº hay chÒng bao h¢ng ngày, së thÃy nhan nhän trong m‡i trang, m‡i Çoån. Trong các s¿ oán thù, không có s¿ oán thù nào mãnh liŒt b¢ng s¿ oán thù do s¿ lØa dÓi phø rÅy vŠ tình ái gây ra. các cu¶c án mång xäy ra h¢ng ngày, phÀn l§n là k‰t qûa cûa tà dâm. 

L®i ích cûa s¿ không tà dâm.Vì th‰ nên s¿ gi» gi§i cÃm tà dâm së có nh»ng l®i ích sau Çây: 

a.VŠ phÜÖng diŒn cá nhân. 

·Kinh ThÆpThiŒn nói: "NgÜ©i th‰ gian không tà hånh thì ÇÜ®c hܪng bÓn ÇiŠu l®i sau: 

·Sáu cæn (tai, m¡t, mÛi, lÜ«i, thân, š) ÇŠu ÇÜ®c vËn toàn. 

·Tr†n Ç©i ÇÜ®c ngÜ©i kính tr†ng. 

·ñoån trØ ÇÜ®c h‰t cä phiŠn lÛy khuÃy nhiÍu. 

·Cu¶c tình duyên tr†n Ç©i không ai dám xâm phåm." 

b.VŠ phÜÖng diŒn Çoàn th‹. 

- Trong m¶t xã h¶i mà ai cÛng không tà hånh, thì gia Çình ÇÜ®c yên vui hånh phúc, nh»ng s¿ luÀn thÜ©ng båi lš së tiêu tan, nh»ng cänh thù hiŠm, chém gi‰t së không xäy ra n»a; con cái ÇÜ®c månh khÕe, nâng niu, xã h¶i së cÜ©ng thÎnh. Nói tóm låi, cõi Ta bà ô tr†c, Çau kh° này së bi‰n thành th‰ gi§i thanh tÎnh, an vui. 

4.Không ÇÜ®c nói sai s¿ thÆt. Nói sai s¿ thÆt có bÓn cách: Nói dÓi, nói thêu dŒt, nói lÜ«i hai chiŠu, nói l©i hung ác. 

a.Nói dÓi hay nói láo, là không nói thÆt, chuyŒn có nói không, chuyŒn không nói có, viŒc phäi nói trái, viŒc trái nói phäi; ÇiŠu nghe nói không nghe, ÇiŠu không nghe nói nghe; ho¥c giä trܧc m¥t khen rÒi sau lÜng chê måt; hay là khi Üa thì nói dÎu ng†t thÖm tho, khi ghét låi Ç¡ng cay chua chát. Tóm låi, š nghï l©i nói viŒc làm trܧc sau mâu thuÅn, trên dܧi khác nhau, trong ngoài bÃt nhÙt, ÇŠu thu¶c vŠ nói dÓi cä. 

b.Nói thêu dŒt, là viŒc ít xít cho nhiŠu, làm cho ngÜ©i nghe n°i sân hÆn; là trau tria l©i nói, chuÓt ngót gi†ng hay, lên hÖi xuÓng gi†ng cho êm tai mát då Ç‹ cám d‡ ngÜ©i nghe, làm cho ngÜ©i say mê Ç¡m nhiÍm; cÛng có khi là nói bi‰m, nói bâm, nói châm, nói chích làm cho ngÜ©i nghe phäi kh° sª. Tóm låi, bao nhiêu l©i nói không Çúng nghïa chân thÆt, thêm b§t cho ljn væn chÜÖng phù phi‰m, bóng bÄy làm cho kÈ nghe phäi loån tâm, sanh phiŠn não, ÇŠu g†i là nói thêu dŒt cä. 

c.Nói lÜ«i hai chiŠu, hay nôm na hÖn, là nói "Çòn xóc nh†n hai ÇÀu", nghïa là ljn ch‡ này thì nói hùa v§i bên này Ç‹ nói xÃu bên kia, ljn bên kia thì nói hùa bên Ãy Ç‹ nói xÃu bên này, làm cho bån bè Çang thân nhau trª låi chÓng nhau, kÈ ân, ngÜ©i nghïa chÓng ÇÓi, oán thù nhau. 

d.Nói l©i hung ác, là nói nh»ng ti‰ng thô tøc c¶c c¢n chºi rûa, làm cho ngÜ©i nghe phäi Çau kh°, buÒn rÀu, s® hãi. 

Vì sao PhÆt cÃm nói sai s¿ thÆt? PhÆt cÃm nói sai s¿ thÆt vì nh»ng lš do sau Çây: 

a.Tôn tr†ng s¿ thÆt. - ñåo PhÆt là ñåo nhÜ thÆt; ngÜ©i tu theo ñåo PhÆt phäi tôn tr†ng s¿ thÆt. NgÜ©i quen v§i dÓi trá, không thi‰t tìm s¿ thÆt thì khó có th‹ chÙng qûa ÇÜ®c. Chúng ta Çang sÓng trong v†ng tܪng, công viŒc chính cûa ngÜ©i tu hành là cÓ g¡ng phá tan v†ng tܪng Ãy Ç‹ thÃy ÇÜ®c bän nguyŒn; n‰u không làm ÇÜ®c nhÜ th‰ mà trái låi còn chÒng chÃt thêm cái v†ng tܪng Ãy v§i nh»ng s¿ dÓi trá lØa phÌnh n»a, thì thÆt là trái Çåo. 

b.Nuôi dÜ«ng lòng tØ bi. - Cái Ƕng l¿c chính cûa s¿ dÓi trá là lòng ích k›, ác Ƕc, muÓn håi ngÜ©i Ç‹ thÕa lòng døc v†ng Çen tÓi cûa mình. NgÜ©i bÎ lØa dÓi, phÌnh gåt phäi Çau kh° vì mình, có khi phäi m¡c thù vÜÖng oán, có khi phäi tan gia båi sän. NgÜ©i tu hành mà làm nhÜ th‰ là Çã tán tÆn lÜÖng tâm, Çã bóp ch‰t tình thÜÖng trong lòng h† rÒi. M¶t khi lòng tØ bi không có n»a, nghïa là cái Ƕng l¿c chính Çã mÃt, thì s¿ tu hành chÌ còn là giä dÓi, lØa bÎp ngÜ©i, và tÃt nhiên không bao gi© có k‰t qûa tÓt. 

c.Bäo tÒn s¿ trung tín trong xã h¶i. - Trong m¶t gia Çình, m¶t Çoàn th‹, m¶t xã h¶i mà không ai tin ai, thì m†i công cu¶c tØ nhÕ Ç‰n l§n ÇŠu thÃt båi. Trong Çåo Nho, m¶t trong 5 ÇÙc tính cæn bän là lòng tin. "NhÖn vô tín bÃt lÆp", Çó là l©i dåy cûa Kh°ng Tº, Hånh phúc gia Çình và xã h¶i không th‹ có ÇÜ®c trong s¿ dÓi trá. nghi ng©, ÇÓ kœ. 

d.Tránh nghiŒp báo kh° Çau. - l©i nói tuy không phäi là lÜ«i ki‰m, nhÜng nó nguy hi‹m hÖn lÜ«i ki‰m, vì nó có hai mÛi ng†n, m¶t mÛi Çâm vào ngÜ©i khác, m¶t mÛi Çâm vào chính ngÜ©i xº døng nó. Ai ai cÛng ch¡c chÜa quên câu chuyŒn th¢ng bé chæn cØu muÓn Çánh lØa hàng xóm, b¢ng cách la "Lºa! Lºa!", nhÜng nó chÌ phÌnh ngÜ©i ÇÜ®c m¶t lÀn, lÀn sau nhà nó cháy thÆt, m¥c dù nó kêu la thäm thi‰t cÛng không ai thèm ljn ch»a n»a. ñÃy, ngÜ©i dÓi trá chÌ gây h†a cho mình. Do Çó, PhÆt dåy: "Phàm kÈ ª Ç©i, lÜ«i búa bén n¢m s¤n trong miŒng, sª dï chém mình là do l©i nói ác". ñã Çành nói ly gián, nói xuyên tåc là Ç‹ håi ngÜ©i, nhÜng khi Çã làm håi ngÜ©i thì th‰ nào ngÜ©i cÛng håi låi mình. "Ác lai ác báo" là th‰. ñ‹ tránh s¿ thù h¢n, tránh nghiŒp d», chúng ta không nên dÓi trá, Çiêu ngoa. 

L®i ích cûa s¿ không dÓi trá: 

a.VŠ phÜÖng diŒn cá nhân. - ñÜ®c ngÜ©i tr†ng n‹, tin cÆy, không ai oán hÆn thù hiŠm; Çi Çâu cÛng ÇÜ®c ngÜ©i chung quanh dành cho m¶t ÇÎa vÎ thân tín, niŠm n« ti‰p Çón. Trong nghŠ nghiŒp làm æn, ngÜ©i chân thÆt ÇÜ®c nhiŠu thân chû, và ÇÜ®c giao phó cho nhiŠu tr†ng trách quš báu. 

b.VŠ phÜÖng diŒn Çoàn th‹. - Gia Çình và xã h¶i ÇÜ®c Çoàn k‰t trong s¿ tin cÆy. M†i công cu¶c chung, ÇÜ®c xúc ti‰n có k‰t qûa tÓt. ñÒng bào thÜÖng yêu, thông cäm nhau hÖn. 

Hån ch‰: Nói dÓi là m¶t tai h†a l§n lao, cho mình và xã h¶i. Tuy nhiên, cÛng có vài trÜ©ng h®p nên nói dÓi. ñó là khi nào vì lòng tØ bi mà phäi nói dÓi Ç‹ cÙu ngÜ©i hay vÆt. Nói dÓi phåm t¶i là trong trÜ©ng h®p do lòng tham, sân làm Ƕng cÖ thúc ÇÄy . 

NgÜ®c låi, n‰u do lòng tØ bi thúc ÇÄy mà phäi nói dÓi, thì không phåm t¶i. 

5.Không ÇÜ®c uÓng rÜ®u. TÃt cä nh»ng thÙ có chÃt men làm say ngÜ©i, hay chÃt Ƕc håi ngÜ©i ÇŠu không ÇÜ®c uÓng. Chính mình không uÓng Çã Çành, mà cÛng không ÇÜ®c ép nài ngÜ©i khác uÓng. Ép nài, khuy‰n khích ngÜ©i khác uÓng, t¶i låi n¥ng hÖn cä chính mình uÓng n»a. Lúc lâm bÎnh n¥ng, uÓng các thÙ thuÓc không lành, lÜÖng y bäo phäi dùng rÜ®u hòa vào thuÓc, thì tåm ÇÜ®c dùng. NhÜng trܧc khi dùng phäi båch cho chúng Tæng bi‰t. Khi h‰t bÎnh, không ÇÜ®c ti‰p tøc uÓng thuÓc có hòa rÜ®u Ãy n»a. 

Vì nh»ng lš do gì PhÆt cÃm uÓng rÜ®u? - PhÆt cÃm uÓng rÜ®u vì nh»ng lš do sau Çây:

a.Bäo toàn håt giÓng trí tuŒ. - RÜ®u còn nguy hi‹m hÖn thuÓc Ƕc. M¶t chén thuÓc Ƕc ta uÓng vào ch‰t ngay, nhÜng chÌ ch‰t m¶t thân hiŒn tåi, chÙ rÜ®u uÓng vào, làm mÃt giÓng trí tuŒ, phäi ch‰t Çi sÓng låi vô sÓ ki‰p. Vì th‰ Ç‹ bäo toàn håt giÓng trí tuŒ quš báu, PhÆt cÃm uÓng rÜ®u. 

b.Ngæn ngØa nh»ng nguyên nhân sanh ra t¶i l‡i. - RÜ®u chính nó không phäi là m¶t t¶i l‡i nhÜ sát sanh, tr¶m cܧp, tà dâm, nhÜng nó có th‹ làm nhân cho nh»ng t¶i l‡i kia sanh ra. Khi Çã uÓng rÜ®u vào say sÜa, thì t¶i nào cÛng có th‹ phåm ÇÜ®c. Dܧi Çây là m¶t câu chuyŒn Ç‹ chÙng minh ÇìŠu Çó: - M¶t anh nông phu kia Çang cày ru¶ng gi»a ÇÒng, b‡ng thÃy hiŒn ra sØng s»ng trܧc m¥t mình m¶t hung thÀn to l§n, kÿ dÎ, hæm gi‰t anh. Anh kinh s®, khóc lóc xin tha mång. VÎ hung thÀn bäo: 

-N‰u ngÜÖi làm m¶t trong ba viŒc này thì ta tha ch‰t cho: ho¥c là gi‰t cha ngÜÖi, ho¥c là Çánh mË ngÜÖi hay uÓng h‰t lít rÜ®u Ç‹ trên bàn nhà ngÜÖi. 

Anh nông dân suy nghï m¶t hÒi rÒi trä l©i: 

-Xin Ngài cho con ÇÜ®c uÓng lít rÜ®u. 

Hung thÀn nghe xong có vÈ hài lòng rÒi bi‰n mÃt. TrÜa hôm Ãy, anh nông dân vŠ nhà, thÃy lít rÜ®u mà ông thân mua Ç‹ Çãi khách, vì nhà s¡p có gi‡, anh ta v¶i vàng chøp lÃy, nÓc cån m¶t hÖi. Cha anh thÃy ÇÙa con h‡n láo, n¡m gÆy xông låi Çánh m¡ng con. Ma men Çã thÃm, anh ta không còn bi‰t phäi trái, gi¿t gÆy cûa cha, Çánh ông m¶t cây ch‰t tÓt! Bà mË chåy ljn ôm con la làng. Anh ta chÜa hä giÆn, Çánh mË túi bøi. Xóm làng chåy låi b¡t anh dÅn lên quan vì t¶i gi‰t cha Çánh mË. TÌnh låi anh m§i bi‰t uÓng rÜ®u là t¶i n¥ng nhÙt trong ba diŠu mà hung thÀn b¡t anh làm. 

Tóm låi rÜ®u gây ra nhiŠu t¶i l‡i. Sau Çây là 10 tai håi cûa rÜ®u mà trong Kinh Çã nói ljn: 

a.Cûa cäi rÖi mÃt; 

b.Tæng trܪng lòng gi‰t håi; 

c.Trí tuŒ kém dÀn; 

d.S¿ nghiŒp ch£ng thành; 

e.Thân tâm nhiŠu kh°; 

f.Thân hay tÆt bÎnh; 

g.Tâm sân hÆn bÒng b¶t, Üa cãi lÅy;

h.Phܧc ÇÙc tiêu mòn; 

i.Tu°i th† giäm b§t; 

j.Mång chung dža vào ÇÎa ngøc. 

L®i ´ch Cûa S¿ CÃm UÓng rÜ®u 

a.VŠ phÜÖng diŒn cá nhân. - NgÜ©i không uÓng rÜ®u thì tránh ÇÜ®c 10 ÇiŠu håi vØa k‹ trên. 

b.VŠ phÜÖng diŒn Çoàn th‹. - Gia Çình ÇÜ®c yên vui, con cái ít tÆt bÎnh, xã h¶i ÇÜ®c hòa møc, nòi giÓng ÇÜ®c hùng cÜ©ng. 

C.K‰t LuÆn 

1.- PhÆt tº không gi» gi§i không phäi là PhÆt tº. - Chúng ta Çã thÃy công døng thi‰t th¿c và l®i ích cûa 5 gi§i vŠ phÜÖng diŒn cá nhân và Çoàn th‹. N‰u Tam Quy là nŠn täng, thì ngÛ gi§i là 5 nÃc thang cûa ngÜ©i PhÆt tº tåi gia Ç‹ bܧc dÀn lên Thánh quä. Trong bܧc ÇÀu, ngÜ©i PhÆt tº n‰u có th‹ phát nguyŒn gi» cä næm gi§i thì càng tÓt; n‰u vì nhiŠu s¿ ràng bu¶c chÜa th‹ gi» ÇÜ®c cä næm gi§i thì có gi» vài gi§i mà mình thÃy có th‹ th¿c hành ÇÜ®c, nhÜ: Không uÓng rÜ®u, không nói dÓi. RÒi v§i s¿ tinh tÃn và BÒ ÇŠ tâm dÛng mãnh, ta ti‰p tøc phát nguyŒn gi» thêm nh»ng gi§i khác nhÜ không tr¶m c¡p, không tà dâm... NhÜng Çã phát nguyŒn gi» gi§i nào thì gi» cho trung kiên, ÇØng có m¶t bܧc ti‰n t§i, hai bܧc thoái lui, dùng d¢ng nhÜ th‰ mãi thì không bao gi© Çi ljn Çâu cä. N‰u ngÜ©i PhÆt tº mà không gi» gi§i nào thì sao g†i là PhÆt tº? NgÜ©i thÜ©ng, không theo PhÆt mà còn gi» Çúng tÜ cách nhÜ không uÓng rÜ®u, không nói dÓi, không tr¶m c¡p thay, huÓng hÒ là PhÆt tº? Ta ljn v§i ñåo PhÆt là muÓn vÜ®t lên trên Ç©i tÀm thÜ©ng cûa th‰ nhân. N‰u chúng ta vào ñåo rÒi mà vÅn ti‰p tøc cu¶c Ç©i trôi n°i cÛ, hay còn tŒ hÖn cu¶c Ç©i thÜ©ng cûa th‰nhân, thì Çó là chúng ta muÓn làm hoen Ó ñåo, 

Cho nên ngÜ©i PhÆt tº phäi cÓ g¡ng gi» gi§i Ç‹ cho xÙng Çáng v§i danh nghïa cûa mình, Ç‹ Çem hånh phúc ljn cho mình và chúng sanh. 

2.NgÜ©i không theo ñåo PhÆt cÛng nên gi» gi§i. - Næm gi§i nói trên không có gì là cao siêu, huyŠn bí. ñó là m¶t bài h†c công dân thông thÜ©ng mà bÃt cÙ m¶t xã h¶i nào, m¶t quÓc gia nào muÓn phÒn thÎnh, hùng cÜ©ng cÛng không th‹ bÕ sót ÇÜ®c. Cho nên næm ÇiŠu luÆt Ãy không phäi chÌ Ç‹ áp døng riêng cho gi§i PhÆt tº, mà còn chung cho tÃt cä nh»ng ai muÓn sÓng m¶t cu¶c sÓng lành månh, an vui, có l nghïa và ti‰n b¶. 

M¶t xã h¶i mà m†i phÀn tº ÇŠu th¿c hiŒn ÇÜ®c næm gi§i cÃm Ãy, thì Çó là m¶t xã h¶i gÜÖng mÅu, væn minh nhÙt th‰ gi§i.