(Ariya Saccani)

A.Mª ÇÀu: Nguyên Nhân và hoàn cänh ñÙc PhÆt giäng vŠ TÙ DiŒu ñ‰:

ñÙc PhÆt Thích Ca, sau khi thành Çåo dܧi c¶i cây BÒ ñŠ, liŠn nghï ljn viŒc Çem giáo-lš mà Ngài vØa chÙng ÇÜ®c ra truyŠn bá cho chúng sanh. NhÜng giáo lš cûa Ngài là giáo-lš cao siêu, thâm-diŒu, còn chúng sanh phÀn Çông cæn-cÖ còn thÃp kém, khó có th‹ giác-ng¶ nhanh chóng nhÜ Ngài ÇÜ®c. NhÜng không lë vì th‰ mà không giáo-hoá chúng sanh? ñ‹ hoá Ƕ, PhÆt phÜÖng tiŒn nói pháp TÙ DiŒu ñ‰ là tiŒm giáo Ç‹ cho chúng sanh dÍ bŠ tu hành.

Quán-sát cæn-cÖ næm ngÜ©i bån ÇÒng tu v§i Ngài trܧc kia, là nhóm ông KiŠu-TrÀn-NhÜ, có th‹ khai ng¶ ÇÜ®c v§i pháp TÙ-DiŒu-ñ‰, ÇÙc PhÆt Çi ljn L¶c-Uy‹n là nÖi h† Çang tu hành Ç‹ nói pháp TÙ DiŒu-ñ‰.

Sau khi nghe PhÆt thuy‰t pháp TÙ-DiŒu-ñ‰, thành ki‰n mê-lÀm tan v«, trí-huŒ siêu thoát xuÃt hiŒn, næm vÎ này ng¶ Çåo, chÙng nhÆp quä vÎ A-La-Hán. ñó là næm vÎ ÇŒ tº ÇÀu tiên cûa ÇÙc PhÆt Thích Ca.

TØ ÇÃy vŠ sau, TÙ DiŒu-ñ‰ là giáo lš cæn bän vŠ tiŒm giáo (phÜÖng pháp tu chÙng tØ tØ) và Çã giác ng¶ không bi‰t bao nhiêu ÇŒ tº cûa PhÆt.

B.Chánh ÇŠ:

I.ñÎnh nghïa:

TÙ là bÓn, DiŒu là ÇËp, hay, quš báu, hoàn toàn; ñ‰ là s¿ thÆt ch¡c ch¡n, rõ ràng Çúng Ç¡n nhÃt. TÙ DiŒu ñ‰ là bÓn s¿ thÆt ch¡c ch¡n, quš báu, hoàn toàn nhÃt, không có m¶t giáo-lš ngoåi Çåo nào có th‹ sánh kÎp. V§i bÓn s¿ thÆt này, ngÜ©i tu hành có th‹ tØ ÇÎa vÎ tÓi tæm, mê m©, Çi dÀn ljn quä vÎ giác ng¶ m¶t cách ch¡c th¿c, nhÜ m¶t ng†n ÇuÓc thiêng có th‹ soi ÇÜ©ng cho ngÜ©i b¶ hành Çi trong Çêm tÓi ljn Çích. Vì cái công døng quš báu, màu nhiŒm, vô cùng l®i ích nhÜ th‰ nên g†i là DiŒu.

Ch» ñ‰ là m¶t S¿ ThÆt l§n nhÃt, cao nhÃt, bao trùm tÃt cä các S¿ ThÆt khác, và muôn Ç©i bÃt di bÃt dÎch chÙ không phäi hån cu¶c trong không gian và th©i gian.

Trong giáo lš Ti‹u-thØa thì TÙ DiŒu ñ‰ là giáo-lš cæn bän.

II.TÙ DiŒu ñ‰ gÒm nh»ng gì?

TÙ DiŒu ñ‰ là: Kh° ñ‰, TÆp ñ‰, DiŒt ñ‰, và ñåo ñ‰.

a.Kh° lj (Dukkha).Kh° lj là chân-lš ch¡c th¿c trình bày rõ ràng cho chúng ta thÃy tÃt cä nh»ng n‡i kh° Çau trên th‰-gian này mà m‡i chúng sanh ÇŠu phäi chÎu, nhÜ sÓng là kh°, Çau là kh°, già là kh°, ch‰t là kh° v.v.... Nh»ng n‡i kh° dÅy ÇÀy trên th‰-gian, bao vây chúng ta, chìm Ç¡m chúng ta nhÜ nܧc bi‹n. Do Çó, ÇÙc PhÆt thÜ©ng ví cõi Ç©i là m¶t b‹ kh° mênh-mông.

b.TÆp lj: (sameda Dukkha). TÆp lj là chân-lš ch¡c thÆt, trình bày nguyên nhân cûa b‹ kh° trÀn gian, là lš do vì Çâu có nh»ng n‡i kh° Ãy. Kh° lj nhÜ là bän kê hiŒn trång cûa chÙng bŒnh, còn TÆp lj nhÜ bän nói rõ nguyên nhân cûa chÙng bŒnh, là lš do vì sao có bŒnh.

c.DiŒt lj: (Nirodha Dukkha) DiŒt lj là chân-lš ch¡c thÆt, trình bày rõ ràng hoàn cänh, quä vÎ an-lành, tÓt ÇËp mà chúng sanh së Çåt ljn khi Çã diŒt trØ nh»ng n‡i kh° và nh»ng nguyên nhân cûa n‡i kh°. DiŒt lj nhÜ là m¶t bän cam Çoan cûa lÜÖng y nói rõ sau khi ngÜ©i bŒnh lành së æn ngon, ngû yên nhÜ th‰ nào, thân th‹ có th‹ tráng kiŒn, tâm hÒn khoan-khoái nhÜ th‰ nào.

d.ñåo lj: (Nirodha Gamadukkha) ñåo lj là nh»ng phÜÖng pháp Çúng-Ç¡n, ch¡c thÆt Ç‹ diŒt trØ Çau kh°. ñó là chân lš chÌ rõ con ÇÜ©ng quy‰t ÇÎnh Çi ljn cänh gi§i Ni‰t Bàn. Nói m¶t cách giän dÎ, Çó là nh»ng phÜÖng pháp tu hành Ç‹ diŒt kh° và ÇÜ®c vui.ñåo lj cÛng nhÜ cái toa thuÓc mà vÎ lÜÖng y Çã kê ra Ç‹ ngÜ©i bŒnh mua và nh»ng l©i chÌ dÅn bŒnh nhân cÀn phäi y theo Ç‹ lành bŒnh.

III.BÓ cøc kÿ diŒu cûa TÙ DiŒu ñ‰.

TÙ DiŒu ñ‰ Çã ÇÜ®c ÇÙc PhÆt s¡p Ç¥t theo m¶t thÙ t¿ rÃt khôn khéo, h®p lš, h®p tình. Ngày nay các nhà nghiên cÙu PhÆt h†c "u Tây, m‡i khi nói ljn TÙ DiŒu ñ‰, ngoài cái š nghïa sâu xa, nhÆn xét xác Çáng, còn tÃm t¡c tán thán cái ki‰n trúc, cái bÓ cøc, cái thÙ l§p cûa toàn b¶ pháp môn Ãy.

Trܧc tiên, ÇÙc PhÆt chÌ cho chúng sanh thÃy cái thäm cänh hiŒn tåi cûa cõi Ç©i. Cái thäm cänh bi Çát này n¢m ngay trܧc m¡t ta, bên tai ta, ngay trong chính m‡i chúng ta; nh»ng s¿ thÆt có th‹ thÃy, nghe, ngºi, n‰m, r© ÇÜ®c chÙ không phäi là nh»ng s¿ thÆt xa lå ª Çâu Çâu. ñã là m¶t chúng sanh, ai không có sanh, ai không Çau Óm, ai không già, ai không ch‰t v.v....? Và nh»ng trång thái Ãy ÇŠu mang theo tính chÃt kh° cä. ñã có thân tÃt phäi kh°. ñó là chân lš rõ-ràng, giän dÎ, không ai không nhÆn thÃy, n‰u có m¶t chút nhÆn xét.

Khi chÌ cho m†i ngÜ©i thÃy cái kh° ª trܧc m¡t, ª chung quanh và chính trong trong m‡i chúng ta rÒi, ÇÙc PhÆt m§i Çi qua giai Çoån thÙ hai, là chÌ cho chúng sanh thÃy nguÒn gÓc, lš do cûa nh»ng n‡i kh° Ãy. Ngài Çã tØ hiŒn tåi Çi dÀn vŠ quá khÙ, Çã tØ bŠ m¥t Çi dÀn xuÓng bŠ sâu, Çã tØ cái dÍ thÃy ljn cái khó thÃy. NhÜ th‰ là lš-luÆn cûa Ngài Çã Ç¥t cæn bän lên th¿c tåi, lên nh»ng ÇiŠu có th‹ chÙng nghiŒm ÇÜ®c, chÙ không phäi xa lå, viÍn vông, mÖ hÒ.

ñ‰n giai-Çoån thÙ ba, ÇÙc PhÆt trình bày cho chúng ta thÃy cái vui thú cûa s¿ h‰t kh°. Giai Çoån này tÜÖng phän v§i giai Çoån thÙ nhÃt: giai Çoån trên kh° nhÜ th‰ nào thì giai Çoån này låi vui-thú nhÜ th‰ Ãy. Cänh gi§i vui thú mà Ngài trình bày cho chúng ta thÃy ª Çây, cÛng không có gì là mÖ hÒ, viÍn vông; vì n‰u Çã có cái kh°, thì tÃt nhiên phäi có cái trái låi v§i cái kh° là cái vui. Và khi Çã thÃy rõ ÇÜ®c cái kh° nhÜ th‰ nào, thì m§i hæng hái tìm cách thoát kh° và khao khát hܧng ljn cái vui mà ÇÙc PhÆt Çã gi§i thiŒu.

Gia Çoån thÙ tÜ là giai Çoån PhÆt dåy nh»ng phÜÖng pháp Ç‹ th¿c hiŒn cái vui Ãy. ª Çây chúng ta nên chú š là ÇÙc PhÆt trình bày cänh gi§i giäi thoát trܧc, rÒi m§i chÌ bày phÜÖng pháp tu hành sau. ñó là m¶t lÓi trình bày rÃt khôn khéo, Çúng tâm lš: trܧc khi bäo ngÜ©i tu thì phäi cho ngÜ©i ta bi‰t rõ Çi Çâu Çã chÙ, phäi nêu møc Çích së Çi ljn nhÜ th‰ nào, rÒi Ç‹ ngÜ©i ta suy xét, l¿a ch†n có nên Çi hay không. N‰u ngÜ©i ta nhÆn thÃy møc Çích Ãy cao quš, ÇËp Çë, khi Ãy ngÜ©i ta m§i hæng hái, n° l¿c không quän khó nh†c, Ç‹ th¿c hiŒn cho ÇÜ®c møc Çích Ãy.

NhÜ th‰, chúng ta có th‹ phác hoå låi cái bÓ cøc cûa bÙc hoå TÙ DiŒu ñ‰ nhÜ sau:

Chúng ta ÇÙng trܧc m¶t bÙc hoå vï Çåi gÒm có hai phÀn chính: phÀn dܧi là m¶t b‹ th£m mênh mông, sóng gió tÖi b©i, trong Ãy thuyŠn bè Çang bÎ Ç¡m chìm, v§i vô sÓ nån nhân Çang l¥n-høp, kêu la, khóc lóc, ch§i-v§i... (Kh° lj).

Trong cái phÀn này cûa bÙc tranh, ta cÛng thÃy ÇÜ®c nh»ng nguyên nhân gây ra nh»ng thäm hoå Ãy: Çó là luÒng gió døc v†ng, tham, sân, si... nh»ng Çám mây vô-minh Çen nghÎt, che khuÃt cä m¥t tr©i (TÆp lj).

Nhìn ljn phÀn trên cûa bÙc hoå, ta thÃy quang cänh dÀn dÀn sáng sûa, yên tïnh; ª Çây giông tÓ không ljn ÇÜ®c, không có nh»ng v¿c sâu, hÓ hi‹m, không có nh»ng nån nhân Çang rên si‰t, khóc than... ñây là m¶t miŠn cao nguyên, càng lên cao, cänh trí càng ÇËp-Çë, yên vui. NgÜ©i ª Çây trông có vÈ bình tïnh, thänh thÖi, vui-vÈ l¡m; và cÛng nhÜ cänh trí, nh»ng ngÜ©i càng ª tÀng bÆc cao thì låi càng có dung nhan ÇËp Çë, cÓt cách phÜÖng phi, giäi thoát... (DiŒt lj).

Trong phÀn này, n‰u chúng ta chú š nhìn rõ, thì thÃy tØ m¶t cänh ª dܧi lên m¶t cänh trên, có nh»ng con ÇÜ©ng Çi v§i nh»ng cái bäng tên ÇÜ©ng Çi rÃt hay nhÜ: TÙ NiŒm xÙ, TÙ Chánh CÀn, TÙ-nhÜ-š-túc, Bát Chánh ñåo v.v... Trên nh»ng con ÇÜ©ng Ãy, có rÃt nhiŠu ngÜ©i Çang Çi lên, và rÃt ít ngÜ©i Çi xuÓng. Và càng lên cao, thì con ÇÜ©ng låi càng r¶ng rãi mát mÈ, tÓt ÇËp và nh»ng khách b¶ hành låi càng mang rÃt ít hành lš... (ñåo lj).

BÙc hoå Ãy có ghi mÃy ch» ª phÀn dܧi là "Th‰ gian" và phÀn trên là "XuÃt th‰ gian".

ñÃy, bÙc hoå TÙ DiŒu ñ‰ rõ ràng trình bày ra trܧc m¡t chúng ta hai cänh gi§i: Th‰ gian và XuÃt th‰ gian tÜÖng phän nhÜ th‰ Çó. Nh»ng ai Çã nhìn ÇÜ®c bÙc hoå Ãy, tÃt ÇŠu có m¶t thái Ƕ là muÓn xa lìa cänh ª phÀn dܧi và mong ܧc ÇÜ®c sÓng trong cänh gi§i trình bày ª phÀn trên bÙc hoå.

IV.ñÎa vÎ quan tr†ng cûa TÙ-diŒu-lj trong toàn b¶ giáo-lš cûa ÇÙc PhÆt.

TÙ-diŒu-lj là giáo lš cæn bän cûa Çåo PhÆt, không phäi riêng v§i Ti‹u thØa mà chung cho cä ñåi thØa. NgÜ©i tu hành muÓn có có m¶t k‰t quä ch¡c ch¡n, không th‹ nào bÕ qua TÙ-diŒu-lj ÇÜ®c. Pháp môn này tuy ti‰n chÆm, nhÜng khi Çã ti‰n ÇÜ®c bܧc nào là ch¡c bܧc nÃy. Pháp môn này tuy không ÇÜa th£ng ngÜ©i tu hành ljn quä vÎ PhÆt, nhÜng v§i m¶t s¿ tinh-tÃn và quy‰t tâm, nó có th‹ dÍ-dàng ÇÜa ngÜ©i tu hành ljn quä vÎ A-la-hán. RÒi tØ quä vÎ này, hành giä së tu theo m¶t pháp môn khác cûa ñåi thØa Ç‹ ti‰n ljn quä vÎ PhÆt. Cæn-cÖ nào, trình Ƕ nào cÛng có th‹ tu theo pháp môn này ÇÜ®c, chÙ không phäi nhÜ m¶t sÓ pháp môn khác, phäi cÀn có m¶t trình Ƕ h†c thÙc cao và m¶t trí-tuŒ trên mÙc trung bình, m§i có th‹ theo ÇÜ®c. Vì th‰, nó là m¶t pháp môn ph° thông cho cä hai phái Ti‹u thØa và ñåi thØa, Nam tông và B¡c tông. Ngày nay pháp môn này ÇÜ®c ph° bi‰n nhÃt trên th‰ gian. 

C.K‰t luÆn: 

M¶t giáo lš cæn bän, quan tr†ng nhÜ TÙ-diŒu-lj, ngÜ©i PhÆt tº không th‹ không hi‹u bi‰t ÇÜ®c. ThÃy rõ ÇÜ®c m†i n‡i kh° Çau rÒi, ta cÀn tìm hi‹u vì Çâu có kh°. Khi nhÆn thÃy ÇÜ®c nguÒn gÓc cûa kh° ta m§i có th‹ diŒt trØ tÆn gÓc nó ÇÜ®c.

NhÜng thÃy ÇÜ®c m†i n‡i kh° Çau cûa cõi Ç©i và nguÒn gÓc cûa nó Ç‹ rÒi sinh ra chán ngán, khóc lóc rên si‰t thì không còn gì tiêu c¿c và bi quan b¢ng. M¶t sÓ dÜ luÆn tܪng lÀm PhÆt giáo là y‰m th‰, bi quan là vì h† Çã dØng låi ª hai phÀn ÇÀu cûa TÙ-diŒu-lj.

NgÜ©i PhÆt tº không dØng tåi Çó. ñã thÃy Çau kh° làm cho cu¶c Ç©i xÃu xa, Çen tÓi, kh° Çau, thì phäi diŒt trØ Çau kh°. Hånh phúc không Çâu xa; hånh phúc hiŒn ra sau khi Çã diŒt trØ ÇÜ®c Çau kh°. ñau kh° lùi chØng nào thì hånh phúc ljn chØng Ãy; nhÜ bóng tÓi tan Çi ljn Çâu thì ánh sáng thay vào ljn Çó. MuÓn thÃy ánh sáng cûa Ni‰t-bàn thì phäi th¿c hiŒn nh»ng l©i dåy cûa PhÆt trong DiŒt-lj. MuÓn th¿c hiŒn Ni‰t-bàn thì phäi có Çû phÜÖng tiŒn mà ÇÙc PhÆt Çã cung cÃp m¶t cách ÇÀy Çû trong ñåo lj.

Møc Çích và phÜÖng tiŒn Çã có, chúng ta chÌ còn lên ÇÜ©ng và bܧc t§i.

Ho¢ng Pháp